ئەو بڕیار و یاسایانەی حکوومەتی عێراق دژ بە مافەکانی مرۆڤ دەریکردوون
حکوومەتی ئێستای عێراق و دەستەڵاتی زۆرینەی میلیشیا چەکدار و تایفییەکانی عێراق، هێندەی دژی مافەکانی مرۆڤ و کۆمەڵگای مەدەنی و پێکەوەژیان بوون، نیو هێندەی خەریکی ڕووبەڕوونەوەی گەندەڵی، نایەکسانی و نایاسایی نەبوونەتەوە، بۆیە دەسەڵات خەریکی دژایەتیکردنی ئازادی تاک و کۆمەڵگای مەدەنی و بنەماکانی مافی مرۆڤە، ئەو مافانەی کە پێویستە مرۆڤ لە کەمترین شێوەی ژیاندا مومارەسەیان بکات، بۆیە لەبری یاسا و بڕیاڕ دژ بە گەندەڵی و خراپی دۆخی خەڵک و وێرانی ژێرخانی وڵات ئەم کۆمەڵە یاسا و بڕیارەی دژی بە هاووڵاتیاتنی خۆی دەرکردووە.
یەکەم:
دوای ئەوەی هاوپه‌یمانی ڕزگاریی نیشتمانی پڕۆژه‌یه‌كی له‌باره‌ی قه‌ده‌غه‌كردنی په‌یوه‌ندی عێراق له‌گه‌ڵ ئیسڕائیل ڕاگه‌یاند، فراکسیۆنەکەی سەدر و چەند فراکسیۆنێکی دیکەی شیعە لەژێر کاریگەری ئێران و هەژموونی ئێران ڕۆژی ٢٦ی ئایاری ٢٠٢٢ له كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق به سه‌رۆكایه‌تی محه‌مه‌د حه‌لبووسی و به‌ئاماده‌بوونی ٢٧٥ په‌رله‌مانتار به كۆی ده‌نگ پڕۆژه‌یاساکەیان په‌سه‌ندكرد، به‌پێی یاساكه‌ی په‌رله‌مانیش هه‌ر جۆره په‌یوه‌ندییه‌كی فه‌رمی و نافه‌رمی له‌سه‌ر ئاستی تاك و به‌كۆمه‌ڵیش له‌گه‌ڵ ئیسڕائیل له ناوه‌وه یان ده‌ره‌وه‌ی عێراق، سزاكه‌ی له‌سێداره‌دان یان زیندانی هه‌تاهه‌تایی ده‌بێت.
ئه‌و یاسایه‌ی له په‌رله‌مانی عێراق ده‌رچوو، بە ئاشکرا و بە ڕەوانی ئازادی ڕاده‌ربڕین و ئازادی میدیا و ئازادی هەماهەنگی مرۆیی و توانای مرۆیی و گفتوگۆی دۆستایەتی و پەیوەندی ڕێکخراوەیی و کاری کۆمپانیایی و ئازادی بۆچوون ده‌خاته مه‌ترسییه‌وه و ده‌بیته‌هۆی ڕه‌خساندنی كه‌شێكی دژه جوو لە عێراق و دەرەوەی عێراق و وەرگرتنەوەی ئازادی لە تاکی عێراق لە درووستکردنی پەیوەندی لەگەڵ ئسیڕائیلییەکان، هه‌روه‌ها پێچه‌وانه‌ی ئه‌و کرانەوە و پێشكه‌وتنه‌یه كه دراوسێكانی عێراق به‌ده‌ستیان هێناوه لە ئاشتی و بۆ ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئیسڕائیل.
دووەم:
یاساى داهاتى شارەوانییەکان لە ساڵى ٢٠١٦ لە پەرلەمانى عێراق پەسندکرا، بەڵام ٩ ساڵ بوو ڕاگیرابوو، دوو سەرۆک کۆمار ئامادەنەبوون واژۆی لەسەر بکەن، چونکە دەیانزانی دژ بە ئازادی تاک و بنەماکانی مافی مرۆڤە، بەڵام لەتیف ڕەشید سەرۆک کۆماری عێراق یەکەم کاری دژ بە ئازادی تاک و ئازادی ژیان و ئازادی مافی خواردنەوە بوو، لەپێناو پۆستەکەی و لەترسی دەسەڵاتی شیعەکان لە ٢٠ی شوباتى ٢٠٢٣ واژۆی لەسەر یاساکە کرد و لە ڕۆژنامەى وەقائیعى عێراقى بڵاوکرایەوە و چووە وارى جێبەجێکردنەوە.
بەگوێرەی بڕگەی دووەمی ماددەی ١٤ی یاسای قەدەخەکردنى بەکارهێنان و بازرگانیکردن بە خواردنەوە کحولییەکان لە عێراق، بەرهەمهێنان، هاوردەکردن و فرۆشتنی خواردنەوە کحولییەکان بە هەموو جۆرەکانییەوە قەدەخەیە، هەرکەسێک پابەند نەبێت، لەنێوان ١٠ ملیۆن دینار بۆ ٢٥ ملیۆن دینار سزا دەدرێت.
جگە لەوەی ئەو یاساییە دژ بە ئازادی و بنەماکانی مافی مرۆڤ و ئازادی ژیانە، هاوکات دژ بە پێکهاتەکانی کریستیان، کاکەیی، ئێزدی و ئەتەیستەکان بوو، هاوکات دژی ئەو موسڵمانانەیە کە مەشروب دەخۆنەوە و لەو بوارە کاردەکەن، چونکە ناکرێت خواردنەوە کحولییەکان لە خەلك قەدەغە بکرێن ئەوە بابەتێکی تەواو تایبەتی و ئازادی تاکە، هەرچەندە کۆمەڵێک سکاڵا لەلایەن کریستیانەکانەوە لە دادگای باڵای فیدڕاڵیی عێراق دژی پەسندکردنی ئەو یاساییە تۆمارکران، بەڵام دادگای باڵای فیدڕاڵیی عێراق، داوای مەسیحییەكانی ڕەتكردەوە و یاساکە چووە بواری جێبەجێکردنەوە.
سێیەم:
ڕۆژی ١٨ی تەمموزی ٢٠٢٣ فراکسیۆنی دەوڵەتی یاسای سەر بە نوری مالیکی کە کەسی نزیکی سەربە ئێرانە، بە فەرمی داوای لە پەرلەمانی عێراق کرد (پێشنیازە یاسای بەتاوانناساندنی ڕەخنەگرتن و دژایەتی مەزارگە پیرۆزەکان و خانەکانی پەرستش و مەرجەعە ئاینییە باڵاکان، هەروەها پەسندکردنی یاسای بەتاوانناساندنی هاوڕەگەزخوازی) بخرێنە بەرنامەی کار و پەسەندبکرێن.
ئەوەی جێگای سەرنج بوو، پێج ڕۆژ دواتر، ئاژانسی هەواڵی مێهری سەربە کۆماری ئیسلامی ئێران، ڕۆژی ٢٣ی تەممووزی ٢٠٢٣، لێدوانێکی ئەمینداری گشتی بزووتنەوەی نوجەبای بڵاوکردەوە، کە بەفەرمی داوای لە بەرپرسانی عێراق کرد، بەپێی یاسا بەرەوڕووی چالاکیی لادەرانی سێکسی و ڕەگەزی ببنەوە و هاوکات پرۆژەکەی بە هیی ڕۆژئاوا و ئەمریکا زانی و گوتی “حکوومەت پێوەندی لەگەڵ ئەمریکا بپچڕێنێت.”
دوای ئەویش بەفەرمی نەسر شمری گوتەبێژی نوجەبا، گوتی: ئەوە پیلانی نوێی هێزە ڕۆژاواییەکانە بۆ پەرەپێدانی گەندەڵی لە کۆمەڵگا ئیسلامییەکان و کۆمەڵگای عێراقی، بەرنامەی تایبەتی ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا بە هاوکاری نەتەوەیەکگرتووەکان بە مەبەستی پەرەپێدانی هاوڕەگەزبازی لە عێراق، بۆیە داوای لە پەرلەمان کرد کە خێرا یاسای تاوانناساندنی هاوڕەگەزخوازی و بانگەشەکردن پەسەند بکات.
بەپێی پرۆژە یاساکە هەرکەسێک هاوڕەگەزخوازی ئەنجامبدات ئەوا لەسێدارە دەدرێت و ئەو کەسانەش ڕەگەزی خۆیان دەگۆڕن زیندانی هەتا هەتایی دەکرێن. بەوجۆرەبێت پرۆژە یاساکە مافە بنەڕەتییەکانی مرۆڤ پێشێل دەکات لەوانەش مافی ئازادی ڕادەربڕین، کۆبوونەوە، تایبەتمەندی، یەکسانی و جیاکاری نەکردن لە دژی هاوڕەگەزخوازان، هاوڕەگەزخوازی، دووڕەگەزخواز و گۆڕینی ڕەگەز لە عێراق واتا بەتەواوی دژی ئەو پێکهاتەیەیە.
چوارەم:
ڕۆژی یەکشەم ٧ی ئابی ٢٠٢٣، سەندیکای پزیشکانی عێراق، لە نووسراوێکدا بە “پشتبەستن بە ڕەزامەندی ئەنجوومەنی سەندیکا کە لە کۆبوونەوەی ژمارە (١٩)ی ڕۆژی (٤/٨/٢٠٢٣)دا پەسەندی کردووە، بە پێڕەوکردنی ئەوەی لە ماددەکانی (٢ و ٢٩)ی دەستووری عێراقدا هاتووە، سێ فەرمانی بۆ هەموو لق و دامەزراوەکانی سەر بە سەندیکاکەی دەرکردووە، کە سەرجەمیان دژ بە مافەکانی مرۆڤ و ئازادی تاکن.
یەکەمیان تایبەتە بە قەدەغەکردنی بەکارهێنانی چەمکی جۆری کۆمەڵایەتی (النوع الاجتماعی: جێندەر).
دووەمیان بڵاوکردنەوەی پۆستەر و سپۆتی مێدیایی بۆ پشتگیرییکردنی خێزان.
سێیەم: بەکارهێنانی وشەی ڕەگەز (Sex) لە بری جێندەر (Gender).
ئەو بڕیارانە بەتەواوی دژی مافەکانی مرۆڤ و بنەماکانی ماف مرۆڤ و یاساکانی نەتەوە یەکگرتووەکانن تایبەت بە مافەکانی مرۆڤ و یەکسانی و ماف و ئازادی تاک، بەڵام چونکە عێراق لەژێر هەژموونی ئێرانە بەهەمان شێوە لەوێش قەدەغەن، بۆیە عێراقیش بە شوێنپێی ئێراندا دەڕوات و وەک هەوڵێکە بۆ دژایەتیکردنی ڕۆژئاوا کە تەنیا خەڵك و هاووڵاتییانی عێراق زەرەردەکەن.
پێنجەم:
جگە لە هەموو ئەو سزا توندانەی کە دژ بە گرووپی پەلکەزێڕینە لە عێراق گیراوەتە بەر، لەژێر کاریگەری دەسەڵاتدارانی نزیک لە ئێران، هاوکات، لەهەنگاوێکی دیکەی سەپێنەردا میدیا ناچار دەکرێت دەستەواژەیەک بەکاربهێنێت کە سووکایەتی و تاوانبارکردنی ئەو کەسانەیە کە ئەندامی گرووپی پەلکەزێڕینەن و ڕاستەوخۆ تاوانبارکردن و بڕیاردانە لەسەریان ئەوەش هەرگیز کاری میدیا نییە، بەڵام حکوومەتی عێراق بڕیاری دا.
ڕۆژی ٩ی ئابی ٢٠٢٣، دەستەی ڕاگەیاندنی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکیدا فەرمانی بە سەرجەم دەزگاکانی ڕاگەیاندن و کۆمپانیاکانی سۆشیال میدیا کردووە کە لەو وڵاتەدا کاردەکەن، دەستەواژەی “هاوڕەگەزبازی” بەکارنەهێنن و لە بری ئەو “لادانی ڕەگەزی” بەکاربهێنن.
بەجۆرێک بەبێ گەڕانەوە و هەڵسەنگاندن و دیدار و گفتوگۆ و لێکدانەوە بۆ وشەکە و هەڵسەنگاندنی، دەستەی ڕاگەیاندنی عێراق گوتی، بڕیاریان داوە لە بری دەستەواژەی “هاوڕەگەزخواز” دەستەواژەی “لاڕێدانی ڕەگەزی یان لادانی سێکسی” بەکاربهێندرێت، ئەگەر سەیری دەستەواژەکە بکەین بەتەواوی نە لەگەڵ مافی مرۆڤ و نە لەگەڵ بنەماکانی کاری میدیایی یەکناگرێتەوە.
شەشەم:
هەنگاوی دکتاتۆرییانەی قەدەغەکردنی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لە بڕیارێکی دیکتاتۆرانە و لەژێر کاریگەری تایفی و هەژموونی ئێران، بڕیارێکی نادیموکراسی و ناهەڵسەنگێندراوی دا بە قەدەغەکردنی کارکردنی کۆمەڵێک ڕێکخراو، ئاژانسی نێودەوڵەتی، کوردستانی و عێراقی کە لایەن وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریکا هاوکاری دارایی و مرۆیی بە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ دەکرێن و ئەوەش هەم بۆ عێراقییەکان مەترسیدارە و هەمیش دژ بە ئازادی و مافی مرۆڤ و مافی ژنان و پێکهاتەکانە.
ئەوەی جێگای ترس و نیگەرانییە، دوو شتە، یەکەم هیچ کەس و لایەن و ڕێکخراوێک ناوێرێت دژی بڕیارەکە بوەستێتەوە و میدیاش ناوێرێت وەک پێویست گرنگی پێبدات لەترسی گرووپە میلیشییاکان.
دووەم، نووسراوەکە ئاڕاستەی تەواوی زانکۆ حکومی و تایبەتەکانی عێراق کراوە، واتا قوتابییانی زانکۆ و مامۆستایانی زانکۆ بۆیان نییە کار و چالاکی لەگەڵ ئەو ڕێکخراوانە بکەن.
ئەو ڕێکخراوانە لەماوەی دە ساڵی ڕابردوو ڕۆڵێکی گەورەیان هەبووە لە هۆشیارکردنەوەی ژنان، گەنجان و قوتابییان لەبارەی مافەکانیان و یەکسانی و جێندەری و پێکەوەژیان و کارکردنی ژنان و ئازادی ژنان و ئازادی کاری میدیایی و ئازادی ڕادەربڕین و بێگومان کاریگەریشی هەبووە، بۆیە ئێران ناتوانێت ئەوە قبوڵبکات، کە بریتین لە (سەنتەری میدیای سەربەخۆ لە هەرێمی کوردستان، ڕێکخراوی پەرەپێدانی ئافرەتان، ڕێکخراوی ئێمە، ڕێکخراوی عێراق کوین، ڕێکخراوی HIVOSی هۆڵەندی، کۆمەڵەی ئەمەلی عێراقی، ڕێکخراوی ئازادی ئافرەتان، ڕێکخراوی ئافرەتان لەپێناو ئاشتی، دەزگای مەسارات بۆ پەرەپێدانی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندن، ڕێکخراوی UPPی ئیتاڵی و ڕێکخراوی UNFPAی سەر بە نەتەوەیەکگرتووەکان) قەدەغەکراون.
بۆیە لەژێر کاریگەری ناوەندە ئایینییەکانی شیعەکانی ئێران و عێراق و لە ڕێگای سەرۆکوەزیرانی عێراق ئەو بڕیارەدرا و قەدەغەکران، بەهۆیەوە گورزێکی گەورە لە ئازادی و دیموکراسی لە عێراق درا و خەریکە لە فیدڕاڵی و مەدەنییەوە دەبێتە دیکتاتۆری سێبەر و مەزهەبی.
لەکۆتایی کاتی ئەوەیە هاووڵاتییانی عێراق بەیەکەوە دژ بەو دەسەڵات و حکوومەتە گەندەڵ و نائازادیخوازە ڕاپەڕن و دەسەڵات لە سەرجەم سەرکردە و سەرۆک میلیشیا و تایفییەکانی وەربگرنەوە، یەک یەک دادگایی بکرێن و سزا بدرێن، چونکە تا ئەو دەسەڵاتەی ئێستای عێراق نەڕوات و سەرکردەکانیان بەخۆیان و میلیشیاکان کۆتاییان نەیەت و بەغدا ئازاد نەکرێت، هیچ ئومێدێک و گەشبینییەک نییە بۆ داهاتوی عێراقییەکان و عێراق.
