پێشهات و لێکەوتەکانی کوژرانی هەنییە

ئاژانسەکان، جەلال هۆرێنی

عەباس ئەسڵانی، لە سەنتەری لێکۆڵینەوە ستراتیژییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە تاران بە کەناڵی جەزیرەی گوتووە: “ئەوەی لە تاران ڕوویدا شتێکی خراپ بوو بۆ دەزگای ئەمنی ئێران، هەر بۆیەش ئێران بە جۆرێک هەست دەکات کە دەبێت وەڵامی ئەوە بداتەوە.”

لە کاتی شەڕی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە، هەنییە وەک وتاردەرێکی ڕەخنەگرانە لە دانوستانەکانی ئاگربەستدا بە نێوەندگیری قەتەر و ئەمریکا و میسر هەست پێدەکرا. ئەو دانوستانانە ئێستا ڕووبەڕووی داهاتوویەکی نادیار دەبنەوە، سەرەڕای ئاماژەکان کە نزیک بوون لە بەدەستهێنانی ڕێککەوتنێکی چوارچێوەیی.

بە گوتەی شرۆڤەکاران، تیرۆرکردنەکە “گورزێکی گەورەیە” و کۆتایی بە چانسی ڕێککەوتنێکی نزیک هێناوە.

چۆن نێوەندگیری سەرکەوتوو دەبێت کاتێک لایەنێک دانوستانکار لە لایەکی دیکە تیرۆر دەکات؟” محەمەد بن عەبدولڕەحمان ئال سانی سەرۆکوەزیرانی قەتەر، نێوەندگیری دانوستانەکان، ڕۆژی چوارشەم لە تۆڕی ئێکس بڵاویکردەوە.

ئەل سانی نووسیویەتی: “ئاشتی پێویستی بە هاوبەشی جددی و هەڵوێستێکی جیهانی هەیە دژی بێبایەخکردنی ژیانی مرۆڤ.”

“ئەم تیرۆرە لەلایەن داگیرکاری ئیسرائیلی بۆ سەر هەنییە، هەڵچوونێکی قورسە کە ئامانجی شکاندنی ئیرادەی حەماس و ئیرادەی گەلەکەمان و گەیشتن بە ئامانجی ساختەیە. ئێمە پشتڕاستی دەکەینەوە کە ئەم پەرەسەندنە شکست دەهێنێت لە گەیشتن بە ئامانجەکانی”، سامی ئەبو زوهری بەرپرسی باڵای حەماس گوتی.

ئاماژەی بەوەشکردووە، “حەماس چەمک و دامەزراوەیەکە نەک کەسەکان. حەماس بەبێ گوێدانە قوربانییەکان لەسەر ئەم ڕێگایە بەردەوام دەبێت و دڵنیاین لە سەرکەوتن”.

وەزارەتی دەرەوەی تورکیا ڕایگەیاندووە، مردنی هەنییە “جارێکی دیکە نیشانی دەدات کە حکوومەتی ناتانیاهۆی ئیسرائیل هیچ نیازێکی نییە بۆ گەیشتن بە ئاشتی”.

ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاند، ئیدارەی بایدن پێشتر لە هێرشەکەی دژی هەنییە ئاگادار نەکراوەتەوە، هەروەها هیچ بەشێکیشی تێدا نەبووە.

بلینکن لە چاوپێکەوتنێکدا لە سەنگافورە بە کەناڵی نیوز ئاسیای گوت، ئەمە شتێکە کە ئێمە ئاگاداری نەبووین و بەشداریمان تێدا نەبووە. “بەدرێژایی چەندین ساڵ فێربووم هەرگیز گریمانە لەسەر ئەو کاریگەرییە بکەم کە ڕووداوێک لەسەر شتێکی تر هەیبووە. بۆیە ناتوانم پێتان بڵێم ئەمە مانای چییە، بۆ ناوچەکە یان گفتوگۆکانی ئاگربەست، گوتی بەڵام ئەگەر هێرش بکرێتە سەر ئیسرائیل، ئەمریکا هاوکاری بەرگریکردن دەکات.

هەروەها، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی چین لین جیان گوتی: ئێمە زۆر نیگەرانین لەو ڕووداوە و بە توندی دژایەتی و شەرمەزارکردنی تیرۆرەکە دەکەین. “پێویستە غەززە بە زووترین کات ئاگربەستێکی هەمەلایەنە و هەمیشەیی بەدەست بهێنێت”.

خەلیل ئەلحەیا بەرپرسی باڵای بزووتنەوەی حەماس لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا لە تاران، بە گێڕانەوەی ئەو شایەتحاڵانەی کە لەگەڵ هەنییە بوون، ڕایگەیاند، هەنییە بەهۆی مووشەکێکەوە کوژراوە کە “ڕاستەوخۆ” لە میوانخانەیەکی دەوڵەتی کە تێیدا دەمێنێتەوە، کەوتووەتە خوارەوە. ئەلحەیا گوتی: “ئێستا چاوەڕێی لێکۆڵینەوەی تەواوی برایانی (ئێرانی) دەکەین”.

بەرپرسانی ئیسرائیل ڕەتیانکردەوە هیچ لێدوانێک لەسەر کوژرانی هەنییە، سەرۆکی مەکتەبی سیاسی حەماس بدەن کە بۆ دەستبەکاربوونی سەرۆک کۆماری تازە هەڵبژێردراوی ئێران سەردانی تارانی کردبوو.

ڕووداوە کوشندەکان کۆتایی هاتنی دوو سەرکردەی سەرەکی گرووپە چەکدارە بە وەکالەتەکانی تاران لە ناوچەکەدا بوو.

ڕاپۆرتەکانی میدیا عەرەبییەکان باس لەوە دەکەن کە سێهەمیان بە ناوی زیاد ئەلنەخالە ئەمینداری گشتی جیهادی ئیسلامی فەلەستین لەو باڵەخانەیە بووە کە هەنییە تێیدا کوژراوە.

کارناسانی ئیسرائیلی ڕایانگەیاندووە، ئیسرائیل هیوادارە مەترسییەکانی پەرەسەندن بە نیشاندانی لێهاتوویی سەربازی و هەواڵگری زیاتر بێت کە ڕێگەی پێدەدات بگاتە قووڵایی تاران.

یۆل گوزانسکی بەرپرسی پێشووی ئاسایشی نیشتمانی ئیسرائیل گوتی: “پێموانییە هاوسەنگی هێز و ڕووخساری شەڕەکە بگۆڕێت، بەڵام ئاماژەیەکی بەهێز بۆ ئێران و میحوەر [گرووپە چەکدارە بە وەکالەتەکان] دەنێرێت، ئەنجوومەن کە ئێستا هاوڕێیەکی باڵایە لە پەیمانگای توێژینەوەی ئاسایشی نیشتمانی لە تەلئەبیب. “ئەوە نیشانیان دەدات کە ناتوانن لە هیچ شوێنێکدا سەلامەت بن، تەنانەت لە تارانیشدا.”

گوتیشی: “پێموایە ئەمە ئیسرائیلە کە بەشێک لە ناوبانگەکەی بۆ ڕێگریکردن دەگەڕێتەوە”.

سوپای ئیسرائیل بەبێ ئەوەی هیچ لێدوانێک لەسەر هێرشەکەی تاران بدات، ڕۆژی چوارشەم ڕایگەیاند کە ڕێوشوێنی خۆپارێزی لە سەرانسەری وڵاتدا جێبەجێ ناکەن و بە هاووڵاتییانی ڕاگەیاندووە کە “هیچ گۆڕانکارییەک لە ڕێنماییە بەرگرییەکانی فەرماندەیی بەرەی ناوخۆدا ڕووینەداوە”. ناتانیاهۆ بڕیار بوو لە نیوەڕۆی ئەمڕۆدا لەگەڵ فەرماندەکان لە بارەگای سەربازی وڵاتەکە لە تەلئەبیب کۆببێتەوە.

وەزارەتی دەرەوەی میسر کە ڕۆڵێکی سەرەکیشی لە نێوەندگیری لەگەڵ حەماسدا بینیوە، “سیاسەتی مەترسیداری ئیسرائیل بۆ پەرەسەندن”ی ئیدانە کردووە، کە بەپێی میدیا ناوخۆییەکان هەوڵەکانی کۆتاییهێنان بە شەڕ و ئازارە مرۆییەکان لە غەززە تێکدەدات.

وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا داوای خۆگرتنی کرد. ئاندرێ ناستاسین گوتەبێژی وەزارەتەکە لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا گوتی: “ئاشکرایە ڕێکخەرانی ئەم تیرۆرە سیاسییە ئاگاداری ئەو دەرئەنجامە مەترسیدارانە بوون کە ئەم کارە بۆ هەموو ناوچەکە هەیبووە”.

لە لایەکی دیکەوە بێدەنگی ئیسرائیل لەگەڵ هەڵوێستی ئاسایی خۆیدا دەگونجێت دوای لێدان و تیرۆرە باڵاکانی دەوروبەری ناوچەکە، “ناڕوونییەکی ستراتیژی” کە ڕێگەی پێدەدات خۆی لە بەرپرسیارێتی فەرمی لە ئۆپەراسیۆنەکانی دەرەوەی خاک بەدوور بگرێت، لە هەمان کاتدا سوود لە کاریگەرییە ڕێگرییەکان وەربگرێت. دوای هێرشە مووشەکییەکان لە خاکی ئێران لە بەهاردا – دوای هێرشی مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان کە لە ئێرانەوە بەرەو ئیسرائیل هەڵدرابوون – کەناڵە فەرمییەکان بێدەنگ بوون.

لە ماوەی چەند کاتژمێرێکدا ڕۆژی چوارشەم، شرۆڤەکاران لە پرسی ڕۆڵی ئیسرائیل تێپەڕین و چوونە سەر ئەوەی کوشتنەکە چ ئامانجێکی هەیە.

میک مولرۆی بەرپرسی پێشووی سی ئای ئەی و هێزی دەریایی و یاریدەدەری باڵای پنتاگۆن بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە سەردەمی ئیدارەی ترەمپ، ڕایگەیاند، کوشتنی هەنییە نوێنەرایەتی “شەرمەزارییەکی ڕەها” دەکات بۆ ئێران.

بەهۆ ئەوەی “هەنییە میوانی ئەوان بوو”. ئاماژەی بەوەشکردووە، “ئەمە شکستی تەواوەتی ئاسایشی ئێران بوو”. گوتی ئیسرائیل “دیارە هەواڵگرییەکی نایابی هەبووە بۆ ئەوەی ئەم هێرشە تیرۆرکردنە وردە ئەنجام بدات.”