لە ڕاستیدا سەردان و بانگهێشتکردن و دیداری پلە و پۆستە باڵاکانی وڵات وەک ئاستێکی سیاسی، خاڵێکی گرنگە بۆ قەوارەی هەرێم، بەڵام لە هەمان کاتدا هەرگیز بە مانای هاوپەیمانێتی ستراتیجی یاخود پەیوەندی ستراتیجی نایەت.
بۆ هەر دەسەڵاتێک چ لە قەوارەیەکی دەوڵەتی یاخود نیمچە دەوڵەتیدا بێت، وەک هەرێمی کوردستان، دەبێت خاوەن دوو ستراتیجی سەرەکی و هەمیشەیی بێت.
ستراتیجی یەکەم: ناوخۆییە و پەیوەستە بە خودی ئەو دەسەڵاتە یا ئەو حکوومەتەوە. پلانی ئابووی باش لە وڵاتدا کە نابێت بە تەنیا متمانەی بکاتە سەر نەوت، بەڵکو وەبەرهێنان لە کەرتە ئابوورییە گرنگەکانی وەک کشتوکاڵ و پیشەسازی و بەرهەمهێنان لە توانا مرۆییەکانی کۆمەڵگەکەی. بونیادنانی پەیوەندییەکی سیاسی بەهێز لەگەڵ خەڵکەکەی خۆیدا، ئەویش بە فەراهەمکردنی ئازادییە جۆراوجۆرەکان کە سەرچاوەن بۆ هەموو ئارامییەکی سیاسی وڵات، لەوانە متمانەبەخشی بە دەسەڵات. هیچ دەسەڵاتێک ناتوانێت تا سەر بە زەبروزەنگ حوکمی وڵاتێک بکات و ئەمە حوکمێکی مێژووە و مێژووی سیاسیش بڕیاری لەسەرداوە. ئەو دوو خاڵە دەتوانێت زامنی نەهێشتنی زۆرێک لە کێشە و گرفتە ناوخۆییەکان بکات و وەڵام بە هەبوونی شوناسێکی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی وڵاتێک بداتەوە کە هەر قەوارەیەکی سیاسی دەبێت خاوەنی بێت.
ستراتیجی دووەم: پەیوەستە بە دنیای دەرەوە و دنیای دەرەوەش لەسەر بناغەی ئەو ستراتیجەی یەکەم دەتوانن پەیوەندی ستراتیجیت لەگەڵ دروست بکەن؛ چونکە ئەستەمە هیچ هێزێک پەیوەندی ستراتیجیت لەگەڵ دروست بکات ئەگەر خۆت خاوەن ستراتیجی خۆت نەبی، واتە خاوەن ستراتیجەکانی ناوەوەی خۆت نەبیت. ئەگەر وانەبێ ئەوا دەبیت بە وەرەقەیەکی فشار یاخود هێزێکی بەکارهێنەر کە لە دۆخە تەنگژاوییەکاندا سوودت لێ دەبینن. هەر لێرەوەش ئەو هزرە دروست بووە لە لای سیاسەتوانانی کورد کە هەردەم پشت بە هیزە دەرەکییەکان ببەستن بۆ مانەوەی خۆیان، لەم نێوەشدا تەنیا یەک ستراتیجیان هەبووە ئەویش ستراتیجیەتی مانەوەی خۆیان جا چەندە لەسەر خەڵک و وڵات کەوتبێت.
کەنداو و کوردستان دوو نموونەی لەیەکچووی ستراتیجین
هەڵەی گەورەی دەسەڵاتی کوردی بە دوبەییکردنی وڵات بوو، ئەوەشیان کرد بۆیە دەردی بە کەنداویبوون گرتینیەوە. وڵاتانی کەنداوی وەک دوبەی و قەتەر و بەحرێن نەک هەر هاوپەیمانی ستراتیجی ئەمریکا نین، بەڵکو ئەمریکا وەک بەنزینخانەیەک سەیریان دەکات. ئەمە قسەی من نییە، بەڵکو قسەی ڕەسمی کەسانی ئەکادیمی و سیاسییە خەلیجییەکان خۆیانە. کاتێکیش هەنگاویان بەرەو بە کەنداویکردنی هەولێر نا ئەوەی لێ سەوز بوو کە ئێستا دەیبینین. وڵاتێکی بێئابووری، حوکمدارییەکی دژە خەڵکی و بێشوناسنامەکردنی خەڵکی وڵاتەکە.
کاتێک نوێنەری قەتەر لە یوئێن ساڵی ٢٠١٢ ویستی خۆی ڕابدات بەسەر ڕووسیادا و خۆی زل بنوێنێت، نوێنەری ئەو دەمی ڕووسیا “ڤیتالی چورکین” پێی گوت واباشترە ئاوها قسە نەکەیت، چونکە تۆ کە بەیانی لە خەو هەستایت لێرە، مەبەستی نیویۆرک بوو، ئەوا لەوێ وڵاتێک نامێنێت بە ناوی قەتەرەوە. ئەم گوتانە لە ناو بینایەی یوئێن بە وڵاتێک دەگوترێت کە حاکمدارەکانی خاکی وڵاتەکەیان لە فەرش خراپتر ڕاخستووە بۆ ئەمریکا و ئەمریکاش بە هاوپەیمانی خۆی دادەنێت و بگرە ئیستا قەتەر میوانی هەمیشەیی پەیمانی ناتۆیە. ئەم حاڵەتە بۆ قەتەر ئەگەر وابێت بۆ هەرێم هەر ئەوەی لێ شین دەبێت کە بۆردمانی بەردەوامی پایتەختەکەی و هەموو شار و شارۆچکە و گوندەکانیشی لێ دەکەوێتەوە.
کێ هاوپەیمانی ستراتیجی ئەمریکایە؟ یاخود
چ وڵاتانێک لە پەیوەندی ستراتیجی ئەمریکادان؟
بەریتانیا، کەنەدا، ئوسترالیا و نیوزلەند چوار وڵاتی هاوپەیمانی ستراتیجی هەمیشەیی ئەمریکان، چونکە هەر چواریان هەمان هاوبەشی زمان و ڕەگەز و ئایین و مێژوویان لەگەڵ ئەمریکادا لە یەک سەرچاوە ئاودەخۆنەوە. ئیسرائیل تەنیا وڵاتە کە ئەو ڕەگەزانەی تێدا نییە، بەڵام هاوپەمانێکی ستراتیجی و هەمووانیش دەزانین بۆچی ئیسرائیل لە لیستی هاوپەیمانێتییە ستراتیجییەکانی ئەمریکادایە. ئەڵمانیا و یابان و کۆریای باشوور ئەو سێ وڵاتەن ئینتیدابی ئەمریکان، جا بۆیە دوورونزیک لە پەیوەندی ستراتیجی ئەمریکادا نین.
جگە لە کوتلەی ئەوروپا، ڕووسیاش لە لیستی پەیوەندییە ستراتیجییەکانی ئەمریکادایە، چونکە پەیماننامەیەکی هەمیشەییان هەیە کە هیچ کات شەڕی ئەتۆمی لەگەڵ یەکدیدا نەکەن و ئەمەش بەخۆی بە پەیوەندییەکی هەمیشەیی هەژمار دەکرێت. بۆیە جگە لەمانەی ئاماژەم پێدان هیچ وڵاتێکی تر هاوپەیمانی ستراتیجی ئەمریکا نین.
ئایا هەرێم دەبێتە پەیوەندییەکی ستراتیجی ئەمریکا؟
وڵاتانی دەوروبەر لە ناویاندا عێراق ئەگەر بزانن کوردستان دەبێت بە وێستگەیەکی ستراتیجی ئەمریکا و هەرێم دەچیتە ناو سیاسەتە ستراتیجییەکانی ئەمریکاوە، ئەوا بێ یەک و دوو نەک هەر عێراق، بەڵکو ئێرانیش، هەموو دەرگایەک واڵا دەکەن بۆ ئەمریکا و ئەمریکاش لەم نێوەدا قەوارەیەکی دەوڵەتی وەک عێراق هەڵدەبژێرێت. هەرێم هەر دەمێنێتەوە لە سیاسەتەکانی ئەمریکادا، بەڵام هەرگیز ناتوانێت ئەو پێگەیەی عێراقی هەبێت. بۆیە سیاسەتوانان و دەسەڵاتدارانی هەرێم نابێت ئێجگار ئەوەندە دڵخۆش بن بەو بانگهێشتە. لەگەڵ ئەمەشدا هەرێم دەتوانێت لەم کاتەدا شتێک بپچڕێت لە ئەمریکا و خۆی بکات بە هاوبەشێکی سیاسی ئەمریکا لە عێراق و ناوچەکەدا، ئەویش بە خستنە سەر کاغەزی چەند خاڵێک و مۆرکردنی لە ڕێککەوتننامەیەک کە ئەمریکا پێوەی پەیوست بێت. بەبێ ئەوە نە ئەم بانگهێشتە و نە هیچ پەیوەندییەکی تر لەگەڵ ئەمریکادا وەک بڵقی سەر ئاوی لی دێت. دیارە ئەگەر هەرێم بچێتە لیستی هاوپەیمانە سیاسییە گرنگەکانی ئەمریکاوە ئەوا نەک هەر دەسەڵاتی هەرێم، بەڵکو خەڵکێش سوودمەند دەبن لێی، چونکە ئەو دەم ئەمریکا وەک چاودێرێکی مولتەزیم ناچار دەبێت گوێ لە زۆر شت بگرێت و زۆر شتیش سەیر بکات کە لەو هەرێمەدا دەچێتە پێش.
گوتەکانی ئەنتۆنی بلینکن لە پێشوازی سەرۆکوەزیرانی هەرێمدا
قسەکانی وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، ئەنتۆنی بلینکن، لە دیداری لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی هەرێمدا ئاماژەی ئەوەی تێدا نابینرێت کە پەیوەندی ئەمریکا و هەرێم پەیوەندییەکی ستراتیجی یاخود هاوپەیمانێکی ستراتیجی ئەمریکا بێت. جگە لە قسەکانی بە ئینگلیزی بە کوردیش یەک دەستەواژەی بەکارهێنا ئەویش بەرژەوەندی هاوبەش و پەیوەندی دێرین بوو. ئارامی قەوارەیەک کاراکتەرێکی گرنگی ستراتیجی بوونە و خودی بلینکن ئەمەی بە ڕوونی بە سەرۆکوەزیرانی هەریم گوت کاتێک ئاماژەی بە یەکگرتوویی ناوماڵی کورد کرد. ناوماڵی کورد هەر بە تەنیا بریتی نییە لە یەکبوونی هیزە سیاسییەکانی کوردستان، بەڵکو زۆرتر ئەو پەیوەندییەی نێوان حکوومەت و دەسەڵاتە لەگەڵ خەڵکدا.
وردەکاری ئەم خاڵانە و پرسیاری سەرەکییش کە دەمێنێتەوە ئەوەیە ئایا هەرێم دەتوانێت یاخود چۆن بتوانێت ببێتە هاوپەیمانێکی ئەمریکا یاخود تا چەندە قازانجی خەڵکی هەرێمە؟ ئەوا بابەتێکی تایبەتتری دەوێت و ئەگەر ڕووداوەکان و بابەتەکان زۆرتر چوونە پێش ئەوا نووسینی تر بەڕێوەدەبێت!
