ئەم کردەوە توندوتیژییە ڕووداوێکی گۆشەگیر نییە، بەڵکوو بەشێکە لە “ڕەوتێکی نائارامکەر”، کە لەم چەند ساڵەی دواییدا سەریهەڵداوە، کە هاووڵاتییانی وڵاتانی جۆراوجۆر، بەتایبەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تەنها بەهۆی قسەکردن بە زمانی زگماکی خۆیان لەکاتی سەردانیکردنیاندا ڕووبەڕووی هەراسانکردن و تەنانەت مردنیش بوونەتەوە لە تورکیا.
تورکیا کە سەردەمانێک شوێنێکی بەناوبانگ بوو بۆ گەشتیاران لە سەرانسەری جیهان، تا دێت مەترسیدارتر دەبێت بۆ سەردانکەران بەتایبەت ئەوانەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە دەچن. سەرهەڵدانی بزووتنەوە ڕاستڕەوە شۆڤێنییەکان لەوێ، بووەتە هۆی سووتەمەنی و هەڵوێستی شۆڤێنی و ڕەگەزپەرستانە، بەتایبەتی گەشتیارانی کوردزمان کراونەتە ئامانج، بەو پێیەی پرسی کورد وەک بابەتێکی زۆر هەستیار و سیاسیکراو لە تورکیا ماوەتەوە. هەڵوێستی توندی حکوومەت لە بەرانبەر مافەکانی کورد و ململانێی بەردەوامی لەگەڵ گرووپە کوردییەکان تەنیا ئەو گرژییانەی گەورەتر کردووە، کەشێکی دوژمنکارانە بۆ گەشتیارانی کورد لەوێ دروست بێت.
لە کاتێکدا ئامارە فەرمییەکان سەبارەت بە ژمارەی هێرشەکان بۆ سەر گەشتیارانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کەمن، بەڵام چەندین ڕاپۆرت و بەڵگەی حیکایەتئامێز تیشک دەخاتە سەر پەرەسەندنی جۆری مەترسییەکان و ئاقیبەتی گەشتکردن بۆ تورکیا.
ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ چەندین حاڵەتی ئازاردانی زارەکی و دەستدرێژی جەستەیی و تەنانەت کوشتنی گەشتیارانیان لە تورکیا بەڵگە کردووە. دۆخەکە ئەوەندە سەخت بووە کە ئێستا هەندێک لە ڕاوێژکارییەکانی سەفەر هۆشداری دەدەن لە گەشتکردن بۆ تورکیا بۆ ئەو کەسانەی کە لە هەندێک پاشخانەوە هاتوون، بەتایبەتی ئەوانەی بە ڕەچەڵەک کورد، عەرەب یان فارسن.
جگە لە توندوتیژی جەستەیی، بەرزبوونەوەی نیگەرانکەری دەستدرێژی سێکسی بۆ سەر گەشتیاران زۆر بەرزبووەتەوە. لە ساڵی 2023 تیمەکانی کونسوڵگەری بەریتانیا لە تورکیا 42 حاڵەتی دەستدرێژی سێکسییان تۆمارکردووە. زۆربەی ئەم دەستدرێژییانە لە پشووی هاوین لە ناوچە گەشتیارییە کەنارییەکان ڕوویانداوە، زۆرجار شەوانە لەلایەن ئەو کەسانەوە ئەنجام دەدرێن کە قوربانییەکان لە ڕۆژدا چاویان پێیان کەوتووە، لەناویاندا کرێکارانی هۆتێل و چێشتخانەو مەلەوانگەکان. ئەمەش جەخت لەسەر پێویستی وریایییەکی زۆر دەکاتەوە لە کاتی گەشتکردن لە تورکیا، بەتایبەتی لەم دۆخە داتەپیوە لە ئابووری و ئاسایش لە تورکیا.
بە لەبەرچاوگرتنی کەشوهەوای ئێستا، زۆر گرنگە بۆ گەشتیاران، بەتایبەتی گەشتیارانی هەرێمی کوردستان، کە وانەیەك لەو ئەزموونە تاڵانە وەربگرن. لە کاتێکدا تورکیا لە مێژە بەهۆی جوانییە سروشتییەکەیەوە شوێنێکی دڵخواز بووە، بەڵام ناتوانرێت مەترسییەکانی توندوتیژی و کوشتن و دەستدرێژی سێکسی پشتگوێ بخرێت. خۆشبەختانە چەندین شوێنی بەدیل لە ناوچەکە و دەرەوەی ئەویشدا هەن کە ئەزموونی هاوشێوە پێشکەش دەکەن بەبێ مەترسییەکانی پەیوەست بەوەوە.
وڵاتانی وەك یۆنان و ئازەربایجان جۆرجیا و ئەرمینیا و قوبرس (بەشە یۆنانییەکەی) دیمەنی سەرسوڕهێنەر و شوێنی مێژوویی و کەلتووری و سروشتی سەرنجڕاکێشی لێیە، کە هەموویان لە نزیک ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەرێمی کوردستانن. ئەم شوێنانە بە میوانداری و سەلامەتی ناسراون، ئەمەش وایکردووە ببنە بەدیلێکی نایاب بۆ تورکیای دارستانی گورگەکان.
زیادبوونی توندوتیژی و کوشتن و دەستدرێژی سێکسی بەرانبەر بە گەشتیارانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە تورکیا، نیگەرانییەکی گەورەن کە ئەستەمە لە ژینگەیەکی سیاسی و نائەمنی ژەهراوی وەکوو ئێستای تورکیا چارەسەر بکرێن. کەشوهەوای ئێستای تورکیا دوژمنایەتی و مەترسییەکانی ئەم جۆرە تاوانانە وای لێدەکات ببێتە شوێنێکی مەترسیدار بۆ زۆر نەتەوە نەك تەنیا کورد.
گەشتیاران ئەگەر لەمەودوا “عەقڵ” بەکاربهێنن دەبێت بە دوای بەدیلێکی سەلامەتتردا بگەڕێن کە بتوانن چێژ لە پشووەکانیان وەربگرن بەبێ ترس لە هەراسانکردن، توندوتیژی، یان دەستدرێژی سێکسی. گەشتیاری کورد دەبێ بپرسێ کاتی ئەوە نەهاتووە کە “سەلامەتی و ژیان” پێش گەشتێکی بەتاڵ بکەوێت؟
