لە 8ی ئاداری 2025 سی ساڵ بەسەر ڕاگەیاندن و پلانی بێجین سەبارەت بە مافەكانی ژنان تێپەڕ دەبێت. ئەو ڕاگەیاندنە ئاكامی چوارەمین كۆنگرەی جیهانی تایبەت بە دۆزی ژنانە، كە لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە لە بێجین پایتەختی چین ئەنجام درا و بە پێشكەوتووترین پلان لە ئاستی سەرانسەری جیهاندا سەبارەت بەم بابەتە دادەنرێت.
چوارەمین كۆنگرەی جیهانی تایبەت بە مافی ژنان بە كۆنگرەیەكی مێژوویی دادەنرێت و، ئاكامی كەڵەكەبوونی دەرئەنجامی سێ كۆبوونەوەی جیهانییە، كە لە ساڵی 1975 تا 1995بەسترا و، لەو ماوەیەشدا كۆمەڵێك ڕێكکەوتنی سیاسی و پەیماننامە مۆر كران، كە بە پێشكەوتنێكی بەرچاوی بابەتی یەكسانی نێوان ژن و پیاو لە سیكتەری یاسایی و بواری كردەیی، دەستنیشان دەكرێت.
بەشێك لە گرنگی كۆنگرەی بێجین لە شێوازی ئامادەكردنەكەیدا بوو، كە تیایدا 17000 كەس لەوانە 6000 وەك نوێنەری حكوومەتەكان بۆ دانوستان و زیاتر لە 4000 كەس وەك نوێنەری ڕێكخراوە ناحكومییەكان و كۆمەڵێك لە فەرمانبەر و شارەزای نێودەوڵەتی و، زیاتر لە 4000 میدیاكار ئامادەبوون، جگە لە كۆبوونەوەی هاوتەریبی كۆڕبەندی ڕێكخراوە ناحكومییەكان، كە زیاتر لە 30 هەزار كەس تیایدا بەشدابوون.
كۆنگرەی بێجین وەرچەرخانێكی چلۆنایەتی لە نەخشە و پلانی یەكسانی نێوان هەردوو ڕەگەز بوو، تیایدا ڕاگەیاندن و پلانی بێجین لەلایەن 189 دەوڵەتەوە پشتگیری لێكرا. بەم جۆرە ئەم ڕاگەیاندن و پلانە بەڵگەنامەیەكی جیهانی سەرەكی سیاسەتی یەكسانی نێوان هەردوو ڕەگەزە، كە ئەم بابەتانەی خوارەوەی لە خۆگرت:
ژنان و هەژاری، خوێندن و ڕاهێنانی ژنان، ژنان و تەندروستی، توندوتیژی دژ بە ژنان، ژنان و ناكۆكی چەكداری، ژنان و ئابووری، ژنان لە دەسەڵات و ناوەندی بڕیار، میكانیزمی دامەزراوەی بۆ پێشكەوتنی ژنان، مافەكانی مرۆڤ تایبەت بە ژن، ژنان و دەزگاكانی ڕاگەیاندن، ژنان و ژینگە، مافی كچانی منداڵ.
گرنگی هەر چوار كۆنگرە جیهانییەكەی نەتەوە یەكگرتووەكان، بەتایبەتی كۆنگرەی بێجین، كە لە كۆتاییەكانی سەدەی بیستەمدا بەسترا، بابەتی یەكسانی نێوان هەردوو ڕەگەزی خستە نێو لیستی كاری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و، هۆكاری سەرەكی بنیاتنان و گەڵاڵەكردنی چەمكی یەكسانی جێندەری بوو. بەم جۆرە چەمكی یەكسانیخوازی سەرلەنوێ و بە جۆرێكی دیكە پێناسەكرا و داڕێژرایەوە، كە مافی ژنان مافی مرۆڤە و، جەخت لەسەر هاوبەشی ژن و پیاو لەسەرجەم بوارەكانی ژیان و، مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم بابەتە و كاركردن بۆی وەك دۆزێك و بابەتێكی جیهانیی هاوبەش كرایەوە.
یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی دەوڵەمەندبوونی بابەت و ئاراستەكانی تایبەت بە مافی ژنان و رەنگدانەوەی لەسەر بەڵگەنامە نێودەوڵەتییەكان، ئەو خەبات و قوربانیدانە بوو، كە بزووتنەوەی ژنان لە ئاستی جیهاندا لە سەدەی نۆزدەهەمەوە خەباتی بۆ دەكرد و، ئەم خەباتەش بە شێوازی جۆراجۆر و لە گۆڕەپانی جیاوازی تێكۆشاندا ڕەنگی دایەوە.
لە سەرەتاكانی سەدەی نۆزدەهەمەوە مافی كار یەكێك لە دروشمە سەرەكییەكانی بزاڤی كرێكارانی ژنان بوو. ئەم تێكۆشانە بۆ مافی كار بۆ ژنان هاوكات لەگەڵ مافی بوون بە ئەندام لە سەندیكا و كرێی یەكسان و مافی چاودێری دایكایەتی هاتەكایەوە و، بەم پێیەش هۆشیاری چینایەتی نێو ژنانی كارگەر و ئامادەبوونی خەبات بۆ گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی كارابوو.
شان بە شانی شێوازی تێكۆشانی چینایەتی ژنان لە ناوەندە سەرمایەدارەكاندا، ژنان لە وڵاتە داگیركراوەكان بەشێكی كاریگەر لە تێكۆشانی رزگاری نیشتمانی گەڵان بوون و، ئەركی تێكۆشانی نیشتمانی لە پێناوی سەربەخۆیی وڵات و نەهێشتنی چەوساندنەوە و دژایەتی جیاكاری، لەتەك تێكۆشان بۆ مافەكانیان وەكو ژنان كەوتە ئەستۆیان.
هەرچەندە كۆتاییەكانی سەدەی بیستەم بەم گۆڕانكارییە چلۆنایەتییە لە بواری كۆنگرە و پەیماننامە و ڕێكکەوتنە نێودەوڵەتییەكان كۆتاییهات، بەڵام لە چارەگە یەكەمی سەدەی بیستویەكەمدا، لە سیاسەت و كاری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و سیستمی نوێی جیهاندا، ئەو ئاراستە و بڕیارە گرنگانەی لە كۆنگرە و بەڵگەنامە نێودەڵەتییەكاندا بڕیاردرابوون، بەرهەمی چاوەڕوانكراوی نەبوو.
لەگەڵ سەرەتاكانی سەدەی بیستویەكەمدا قەیران و گرفتەكانی سەرمایەداری، لەوانە قەیرانی دارایی ساڵی 2008 و پەتای كرۆنا و، دیاردەی پەراوێزخستن و بەردەوامبوونی ململانێی چەكداری و، تێكچوونی ژینگە، كارتێكردنی ئێجگار خراپ و نێگەتیڤانەی لەسەر خەڵكی زەحمەتكێش بە گشتی و ژنان بە تایبەتی هەبوو. هاوكات لەگەڵ ئەم كێشانە سیاسەتەكانی نیولیبرالیزمەكان و هاتنەسەركاری ڕەوتە كۆنەپەرست و پارێزگارخوازەكان و گرووپە نازیستە نوێكان لە ناوەندی سەرمایەداری و، فراوانبوونی ڕەوتی توندڕەوی ئایینی لە حوكمڕانی و بوونی حوكمڕانی دیكتاتۆر و تیرۆر و چالاكی میلشیا سەربازییەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كۆسپ و ڕێگری تەواوی پلان و بەرنامەی كۆنگرەی بێجین بوو.
لە عێڕاقدا هەنگاوەكانی نەهێشتنی یاسای باری كەسێتی ژمارە 188ی ساڵی 1959و، زەمینەخۆشكردن بۆ ڕێكخستنی باری كەسێتی لەسەر بنەمای فقهی تایفەگەری و مەزهەبی، بەشێكە لەو پاشەكشەیەی، كە لە بواری مافەكانی ژنان دەكرێت. ئەم هەنگاوانە بە هۆی دەسەڵاتی ڕەها و سەپێنراوی دادگای ئیتحادی عێڕاق جۆرێك لە پاشەكشەی دروست كردووە بۆ بەشێك لەو هەمواركردنانەی، كە لە یاسای باری كەسێتی لە هەرێمی كوردستاندا لە ساڵی 2008 ئەنجامدرابوو.
لەلایەكی دیكەوە بەشێك لەو هەمواركردنانە، كە لە هەرێمی كوردستاندا سەبارەت بە مەرجەكانی فرەژنی ئەنجامدرابوو، بە شێوەیەكی كردەیی پێشێلدەكرێت. لە هەمان كاتدا یاسای ڕووبەڕووبوونەوەی توندوتیژی خێزانی پێویستی بە كۆمەڵێك ڕێنمایی لەلایەن وەزارەتەكانی حكوومەتی هەرێمی كوردستانەوە هەیە.
ئەمڕۆ سەرجەم دەستكەوتەكان، كە بە هۆی تێكۆشانی ڕێكخراوە جۆراجۆرەكانی ژنان و ڕێكخراوە مەدەنییەكان و، هێز و لایەنە سیاسییە مەدەنی و دیموكراسی و پێشكەوتنخوازەكانەوە لە هەرێمی كوردستاندا هاتۆتەكایەوە، دووچاری مەترسی جۆراجۆر دەبێتەوە. مەترسی لە ناوەوە لە ئاكامی هەژموونی هێزی تاریك و كۆنەپەرست و پارێزگارخواز بە هەماهەنگی لەگەڵ هەمان هێزی خاوەن هەژموون، كە لە دەسەڵاتدارانی دەوڵەتی عێڕاقدا هەن.
ئەم ڕەوشە نوێیە ئەركی نوێ دەخاتە سەر ئەستۆی ڕێكخراوەكانی ژنان و ئافرەتان و بزافی فیمینیستی و سەرجەم حزب و لایەنە چەپ و پێشكەوتنخواز و دیموكراسی و مەدەنییەكانی كوردستان، كە لەم خاڵانەدا بەرجەستە دەبێت:
ــ پاراستنی ئەو دەستكەوت و گۆڕانكارییانەی لە دوای ڕاپەڕینی ئاداری 1991وە، تا ئێستا لە بواری یاسا و ڕێنمایی و بڕیارەكانی پەرلەمان و حكوومەتی كوردستانەوە ئەنجامدراوە.
ــ جەختكردن لەسەر كاری هاوبەش و هاوپەیمانی ڕێكخراوەكانی ژنان و ئافرەتان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنیی كارا لە بواری مافی ژنان لەسەر بنەمای فرەبوون لە تایبەتمەندی و پسپۆڕییدا.
ــ كاركردن بۆ گەڵاڵەكردنی چەمكی فیمینیستی كوردستانی، كە ئەركەكانی ئەو بزافە بواری مەسەلەی نیستمانی كوردستان و یەكسانی جێندەری و ئەركی مۆدێرنە و عەقلانیەت و ڕۆشنفیكری، بگرێتەوە.
ــ هەماهەنگی و جەختكردن لەسەر بنیاتنانی ڕایەڵەی هاوبەشی كاركردن لەگەڵ سەرجەم هێز و لایەنی سیاسی كوردستانی، كە خۆی لە سەنگەری داكۆكیكردن لە مافی ژنان دەبینێتەوە و، لە بەرەی تێكۆشانە بۆ گۆڕانكاری لەسەر بنەمای یەكسانی و عەدالەتی كۆمەڵایەتی.
ــ فشاركردنە سەر حكوومەتی هەرێمی كوردستان بە مەبەستی هاندانی ژنان بۆ بەشداری كاریگەرانە لە ناوەندەكانی دەسەڵات و بڕیاردا و، بۆ دۆزینەوەی هەلی كاری گونجاو و، بایەخدان بە تەندروستی ژنان.
ــ بایەخدان بە بەهێزكردنی پەیوەندی لە گەڵ سەرجەم ڕێكخراوەكانی ژنان لەسەر ئاستی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیدا لە بوارەكانی تایبەت بە بابەتەكانی نەهێشتنی هەژاری‌و بێكاری لە ریزی ژنان و پاراستنی تەندروستی و ژینگە و، نەهێشتنی توندوتیژی و، پاراستنی ژنان لە كاتی ململانێیە چەكدارییەكاندا.
