هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان و دەستبەکاربوونیان، جۆرێکە لە سیستەمی لامەرکەزی و دابەشکردنی دەسەڵاتەکان و چڕنەکردنەوەی لە ناوەند، شێوازێکە لە حوکمی زۆرینە و بنەمایەکی بنچینەیی سیستەمی دیموکراسییە. بریتییە لە گواستنەوەی دەسەڵات بە هەموو جۆرەکانیەوە (یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەری و پلانی ئابووری و مامەڵە بە داهاتەکانیەوە) بۆ پارێزگاکان و بەبێ گەڕانەوە بۆ ناوەند جگە لە دەسەڵاتە فیدڕاڵییەکان .
لە شۆڕشی ئەیلوولدا کورد بۆ چەندین ساڵ داوای سیستەمی لامەرکەزی دەکرد و بە هەزاران قوربانیدا لەو پێناوەدا، کەچی ئەمڕۆ بەپێی دەستور، و بەبێ زەبروزەنگ و خوێنڕشتن، بۆ کەرکووک و ناوچە کوردستانییە دابڕێنراوەکان فەراهەم کراوە، لە سەرووی لامەرکەزیشەوە، پەرلەمانی کوردستان لە ساڵی ١٩٩٢ەوە بڕیاری لەسەر سیستەمی فیدڕاڵی لە عێراق دا، لە دەستوری نوێی عێراقیشدا لە ٢٠٠٥ فیدڕاڵی جێگیر کراوە، ئەگەرچی هێشتا مەیلێک هەیە بۆ مەرکەزیەت و گێڕانەوەی جۆرێک لە دیکتاتۆریەتی کەمینە، لامەرکەزیەت جێگای خۆی نەگرتووە، چێوە و پەیکەری فیدڕاڵیزم لە عێراق تەواو نەبووە، دامەزراوەکانی فیدڕاڵیزم بەپێی دەستور بونیاد نەنراون، بۆشایی و کەموکورتییەکی زۆر لە بونیادی کارگێڕی و دامودەزگاکانی بەڕێوەبردن و چاودێری و سیستەمی فیدڕاڵی لە عێراقدا هەیە، بۆ نمونە دەسەڵاتە فیدڕاڵییەکان لە دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەری پێکدێن) بەپێی ماددەی (٤٨)ی دەستور دەسەڵاتی یاسادانان لە دوو (ئەنجوومەنی نوێنەران و ئەنجوومەنی فیدڕاڵی پێکدێت)، بەڵام تا ئیستا ئەنجوومەنی فیدڕاڵی درووست نەکراوە، دەبوو بەپێی ماددەی (٦٥)ی دەستور پێکبهاتایە، یان هەڵنەبژاردنەوەی ئەنجوومەنی پارێزگاکان لە ٢٠١٣ لە تەواوی عێراق و لە ٢٠٠٥ەوە لە کەرکووک و سەپاندنی هەژموونی ناوەند وەکو جۆرێک لە مەرکەزیەت و بونیادنەنانی سوپایەکی عێراقی فیدڕاڵی کە گوزارشت لە هەموو پێکهاتەکان بکات… هتد هەموو ئەمانە دژی پڕەنسیپە بنچینەییەکانی سیستەمی لامەرکەزی و فیدڕاڵیین، دواکەوتنی درووستبوونیان پڕۆسەی دیموکراسی لە عێراقدا دوادەخات و ئەگەری گەڕانەوەی مەرکەزیەت زیاتر دەکات، بۆیە ئەنجامدانی هەڵبژاردن بۆ ئەنجوومەنی پارێزگاکان سەرەتایەکی باشە بە ئاڕاستەی جێگیربوونی لامەرکەزیەت لە بەڕێوەبردندا لە عێراق.
ئەگەر بڕیار بێت عێراق وەکو دەوڵەتێکی ناناوەندێتی و فیدڕاڵی بونیاد بنرێت، پێویستە تەواوی دامودەزگا و دامەزراوە و میکانیزمە کارگێڕییەکانی فیدڕالیزمی تێدا درووست بکرێت، وردە وردە ناسنامەی پێکهاتە جیاوازەکانی کۆمەڵگای عێراقی لەو سیستەمەدا ڕەنگبداتەوە و عێراق وەک دەوڵەتێکی دەستوری بناسرێت .
هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان، هەنگاوێکە بۆ پڕکردنەوەی یەکێک لەو بۆشایی و کەموکورتییانە و تەواوکردنی دامەزراوەیەکی دیکەیە لە حوکمی زۆرینە، کە بریتییە لە جێگیرکردنی (لامەرکەزی) ناناوەندێتی و بەهێزکردنی دەسەڵاتی هەرێمەکان و گێڕانەوەی مافی بڕیاردان بۆ ئەو پارێزگایانەی لە هەرێمێکدا خۆیان ڕێکنەخستووە. ئەمەش نیشانە و سیمایەکی ئەرێنییە بۆ تەواوکاری سیستەمی لامەرکەزی و فیدڕالیزم و پشکەوتنی شێوازی حوکمڕانی و نەگەڕانەوە بۆ مەرکەزیەت کە ئەگەرێکی کراوەیە لە عێراقدا .
دەبێ دەنگدەرانی کورد بە گشتی ئەو ڕاستییە بزانن، ئەڵتەرناتیڤی لامەرکەزی و سیستەمی فیدڕاڵی لە عێراقدا، زاڵبوونی گرووپێکە لە گرووپە پێکهێنەرەکانی گەلی عێراق، درووستبوونەوەی ناوەندێکی بەهێز و سەپاندنی دەسەڵاتی ئەو گرووپەیە بەسەر پێکهاتەکانی عێراقدا .
مەترسییەکەش لێرەیە، مەرکەزیەت و بەهێزبوونی ناوەندێک کە بە دەستی گرووپێکی مەزهەبی گشتگیرەوە بێت، یان بە دەستی حزبێکی نەتەوەیی شۆڤینییەوە بێت و بیانەوێت زمان و بیروباوەڕ و ئایین و مەزهەب و ئایدیۆلۆژیای خۆیان بەسەر تەواوی عێراقدا بسەپێنن، وەکوو ئەوەی لە نزیکەی حەفتا ساڵی ڕابردوودا کراوە، بێگومان لە زیانی کورد و سەرجەم پێکهاتە جیاوازەکانی دیکە دەبێت، کورد بە خولێکی دیکەی هەڵمەتی قڕکردن و لە ناوبردندا تێدەپەڕێت، کارەساتەکانی ڕابردووی دووبارە دەبنەوە.
ئەنجامدانی هەڵبژاردن بۆ ئەنجوومەنی پارێزگاکان لە عێراقدا چەند ڕۆژێکی کەمی ماوە، کە دوواتر ئەم ئەنجوومەنە وەکوو حکوومەتی خۆجێیی لە پارێزگاکەدا دەستبەکار دەبێت، ئەم پڕۆسەیە لە کەرکووک بۆ دووەم جار و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق بۆ چوارەم جارە ئەنجام دەدرێت، وەکوو ئاماژەمان پێکرد، لە کەرکووک بە بیانووی ململانێ و ناکۆکی نێوان پێکهاتەکان لە ساڵی ٢٠٠٥ەوە ئەم هەڵبژاردنە نەکراوە، لە عێراقیش بە گشتی لە ٢٠١٣ەوە ڕاگیرابوو، ئەمەش مەترسییەکی گەورە بوو بۆ سەر ناناوەندێتی دەسەڵات و سیستەمی فیدڕاڵی بە گشتی، ئەگەر بۆ هەر کۆمەڵگایەکی فرە کەلتوور و خاوەن وردە کەلتووری جیاواز ئەمە ترسناک بێت، ئەوە بۆ عێراق دووجار ترسناکە، چونکە لە عێراقدا ناناوەندێتی کارگێڕی و دابەشکردنی دەسەڵاتەکان مێژوویەکی دوور و درێژ و کەڵەکەبوونی ئەزموونی بەڕێوەبردنی لامەکەزی نییە، یەکتر قبوڵکردن بە جیاوازییەکانەوە درووست نەبووە، بە پێچەوانەوە سەپاندنی یەک ڕەنگی لە جیهانبینی تاکی عێراقیدا ڕەگێکی قوڵی هەیە، بووە بە بەشێک لە کەسایەتی، ئەمەش پڕۆسەیەکی پەروەردەکردن و مەشق و ڕاهێنانی بەردەوامی دەوێت .
تا ئەم پڕۆسەیە تەواو دەبێت، زۆر پێویستە پێکهاتەی کوردی لە کەرکووک و ناوچە کوردستانییە دابڕێنراوەکاندا ئامادەیی هەبێت، بەشداری چالاکانە بکات لە هەر پڕۆسەیەکی دیموکراسی وەکوو هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان، کە ئەمە بۆ کەرکووک و ناوچە کوردستانییە دابڕێنراوەکان ڕووداو و وەرچەرخانێکی گەورەیە و کاریگەری قوڵ و ڕیشەیی دەبێت لەسەر شێوازی بەڕێوەبردن و پەیوەندی نێوان پێکهاتە نەتەوەییەکانی پارێزگاکە و ناوچەکە بە گشتی، دەنگدانەوەی دەبێت بۆ چەندین ساڵی ئایندە، ئەگەر تەواوی پۆستەکانی هەر پارێزگایەکیش دیاری نەکات، بە لایەنی کەمەوە پارێزگار لەم ئەنجوومەنەدا هەڵدەبژێردرێت .
جگە لەوەی زۆری ژمارەی کورسییەکانی هەر پێکهاتەیەک توانای کۆنتڕۆڵکردنی وردی بوارەکانی خزمەتگوزاری و پێداویستییەکانی خەڵک و بەدەنگەوەهاتنی داواکارییەکانیان زیاتر دەبێت، بەرنامە و پڕۆژەی زیاتر پیشکەش دەکەن و لە ڕێگای زۆرینەوە بواری جێبەجێکردنیان فرەوانتر دەبێت.
بە گشتی گرنگی و بایەخی ئەم هەڵبژاردنە زۆرن، بە تایبەت لە کەرکووک، وەکوو ئاماژەمان پێکرد، هەر دەستپێکردنەوەی خودی پڕۆسەکە خۆی، ڕازیبوونی لایەنە عێراقییەکان لەسەر کاراکردنەوەی ئەنجوومەنی پارێزگاکان لە عێراق و ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە کەرکووک جێگای لەسەر ڕاوەستان و هەڵوەستەکردنە، پێویستە کورد قوڵتر بیر بکاتەوە و گەرموگوڕتر بەشداری بکات و بەرنامەی وردتری هەبێت، هەروەها ئەم هەڵبژاردنە وەک پایە و کۆڵەگەیەکی لامەرکەزی و سیستەمی فیدڕاڵی و دابەشکردنی دەسەڵاتەکانە لە عێراقدا، ئامرازێکە بۆ پتەوکردنی پڕەنسیپەکانی دەوڵەتی مەدەنی و هاووڵاتییبوون و بەشداری لە بڕیار و بەڕێوەبردندا، هەموو ئەوانەش ئەگەر بۆ هەموو پێکهاتەکانی عێراق گرنگ بن، ئەوە بۆ گەلی کورد دەستکەوتی زۆر گەورەن و سەرەتای قۆناغێکی نوێی خەباتی نەتەوەییە بە شێوازێکی مەدەنییانەی شارستانییانە، بۆیە دەبێت کورد ناکۆکی و جیاوازیی ئایدیۆلۆژی تەسکی حزبایەتی بە لاوە بنێت و لەسەر بنەمای بەرژەوەندی نەتەوەیی و نیشتمانی بیر بکاتەوە و بڕوانێتە ئایندە و دەنگ بدات بە لیستە کوردستانییەکان و کاندیدە بە توانا و شایستەکان .
