بودجەیەک بە باڵای حەشدی شەعبی

زێدپرێس- بەغدا

دواجار ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، بودجەیەکی سێ ساڵی پەسندکرد. ناوەڕۆکی یاساکە، کاردانەوەی جیاوازی لێکەوتەوە. لایەنە شیعییە خاوەن چەكدارەكان بە براوەی یەكەم دەزانرێن، لەکاتێکدا زۆرترین بودجەیان بۆ هێزە میلیشیاکان مسۆگەرکردووە. شارەزایان، بودجەی سێ ساڵەی عێراق، بە پڕۆژەیەکی سیاسی و سەربازی پێناسە دەکەن، لەکاتێکدا بەشی هەرە زۆری بودجەکە بۆ لایەنی ئاسایش و سەربازی تەرخانکراوە، لە بەرانبەر کەمترین تەرخانکراو بۆ وەبەرهێنان و پەرەپێدان.

حوزەیرانی ڕابردوو، یاسای بودجە لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق پەسندکرا. بودجەکە بۆ سێ ساڵە (٢٠٢٣، ٢٠٢٤، ٢٠٢٥) و بە ١٩٨ ترلیۆن و ٩١٠ ملیار و ٣٤٣ ملیۆن و ٥٩٠ هەزار دینار داندراوە. ناوەڕۆکی پڕۆژەکە، ناکۆکی زۆری لە نێوان لایەنی کوردستانی و هێزە زاڵەکانی عێراق لێکەوتەوە، لە ئاستێکی دیکەدا ناکۆکی لە نێوان هێزە شیعییە خاوەن میلیشیاکان و ئەوانی دی.

“بودجەكە بەشێوەیەكی سیاسی داڕێژراوە، نەک بەشێوەیەكی زانستی، بە بەڵگەی ئەوەی پارەیەکی زۆر بۆ وەزارەتی بەرگری، ناوخۆ و حەشدی شەعبی داندراوە، ئەوان دەیانەوێت خۆیان بەهێزبكەن و زۆرترین خەڵك بۆ خۆیان ڕاكێشن، بۆیە زۆرترین دامەزراندنیان خستۆتە ئەم وەزارەتانەوە”، ئەوە، دەستپێکی قسەکانی د. فازڵ نەبی بریکاری پێشووی وەزارەتی دارایی حكوومەتی عێراق بوو، لە پێوەندیی لەگەڵ ڕیپۆرتەری زێدپرێس.

تەرخانکردنی زۆرترین بەشە بودجە بۆ بواری سەربازی و ئاسایش، بۆ مەبەستی بەرگری نییە، بەڵكو بۆ تۆڵەسەندنەوەیە

تەرخانکردنی زۆرترین بودجە بۆ بواری ئاسایش و سەربازی لە عێراق، لەکاتێکدایە، ئەوساڵانە عێراق بە سەقامگیرترین دۆخی ئاسایشی خۆیدا تێپەڕ دەبێت، شەڕی تیرۆر و داعش کۆتایی هاتووە. “تەرخانکردنی زۆرترین بەشە بودجە بۆ بواری سەربازی و ئاسایش، بۆ مەبەستی بەرگری نییە، بەڵكو بۆ تۆڵەسەندنەوەیە. نزیكەی یەك ملیۆن كەس دادەمەزرێنن، ئەم ژمارە زۆرە لە دامودەزگاكانی تری دەوڵەت جێگەیان نابێتەوە، لەبەرئەوە دەیانخەنە دەزگەکانی ئاسایش و سەربازی، هەریەک لە دەزگەکانی ئاسایش و سەربازیش سەر بە كوتلەیەكی سیاسیین”.

بەپێی سەرچاوە عێراقییەکان، سێ لە بەرپرسە باڵادەستەكانی عێراق، نوری مالیكی، هادی عامری و قەیس خەزعەلی، خاوەنی گەورەترین هێزی چەکدارن لە وڵاتەکەدا، بە جۆرێك نوری مالیكی لەسەرووی ٤٠ هەزار چەكدار، هادی عامری ٣٦ هەزار چەكدار و قەیس خەز عەلی ١٤ هەزار چەكداری هەیە.

ژمارەی ئەندامانی دەزگەکانی ئاسایش و سەربازی عێراق یەک ملیۆن و ٤٤٣ هەزار و ٤٢٤ چەکدارە، کە ٢٣٨ هەزار و ٧٥ چەکداریان سەر بە حەشدی شەعبین. “بەڵنیاییەوە ئەم بودجەیە پڕە لە سەفەقات، ئەوەش لەداهاتوودا كارەساتی دارایی بۆ عێراق دروست دەكات”، فازڵ نەبی وای گوت.

بەپێی شارەزایانی عێراقی، فەلسەفەیەکی ڕوون لە پشت یاسای بودجەی عێراقەوە نییە، جگە لە سەفەقاتی سیاسی. د. یەحیا كوبەیسی لێكۆڵەری سیاسی لە كاروباری عێراق دەڵێ، “بودجەی گشتی عێراق بریتییە لە سەفەقاتی سیاسی، بەگشتی هەموو سەرەگەورەكانی ناو پەرلەمان و حكوومەت بەشێواز و میكانزمی جیاواز، بەشیان لەو بودجەیە هەیە”.

ئەوەی شارەزایان و شرۆڤەکاران لەسەری کۆکن، ئەوەیە کە بودجەی عێراق لانیکەم پێشڤەچوون لە دۆخی وڵاتەکە و خەڵکەکەی دروست ناکات، لەکاتێکدا تەنیا ٤٩ ترلیۆن بۆ وەبەرهێنان تەرخانكراوە و ئەوەش كەمتر لە ٢٥٪ی کۆی گشتی بودجەکەیە، لە بەرانبەر پەرەپێدانێکی گەورە لە بودجە و ژمارەی هێزە چەکدارەکان.

بەشەبودجە و ژمارەی هێزەکانی ئاسایش و سەربازی لە عێراق

لە کۆی تەرخانکراوەکانی ئاسایش و سەربازی (٢٩ ترلیۆن و ١٨٤ ملیار و ٦١٤ ملیۆن و ٤٧٩ هەزار دینار)، هەریەک لە وەزارەتی ناوخۆ (١٣ ترلیۆن و ٨٨٧ ملیار)، وەزارەتی بەرگری (٩ ترلیۆن و ٧٦٣ ملیار) و حەشدی شەعبی (٣ ترلیۆن و ٧٤٣ ملیار) زۆرترین بەشەبودجە دەبەن، کە دەکاتە ٢٧ ترلیۆن و ٣٩٤ ملیار و ٩٠١ ملیۆن و ٨٧٦ هەزار دینار، لەو ژمارەیەدا، بە تەنیا حەشدی شەعبی نزیکەی (١٣٪)ی بودجەکە دەبات، لەکاتێکدا بەڕێژەی زیاتر لە (١٦٪)ی ژمارەی هێزەی چەکدارەکانی عێراق سەر بە حەشدی شەعبین.

وەک ئەحمەدی حاجی رەشید بڕیاردەری لیژنەی دارایی لە خولی پێشووی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، دەیخاتەڕوو، هەر لە ساڵی ٢٠١٥ بەدواوە، لایەنی ئاسایش و سەربازی زۆرترین تەرخانکراوی لە هەموو بودجەكانی عێراق هەبووە و لە بودجەی ئێستاشدا، سەرووی سێ ترلیۆن دینار تەنیا بۆ حەشدی شەعبی تەرخانکراوە. “ئەو بڕەپارەیەی لە بودجەی عێراق بۆ بواری سەربازی تەرخانکراوە، بۆ هیچ بەشێكی دی نەكراوە، لەكاتێكدا عێراق لە دۆخی شەڕدا نییە، ئەگەر ئێمە لە جەنگدا بین، ئاساییە ئەم حاڵەتە ڕووبدات”، حاجی ڕەشید وای گوت.

بە شیکردنەوەی ئەو، هەر نەتەوە و مەزهەبێک لە عێراق، هەوڵدەدات بەڕێگەی پێکهێنانی سوپا و هێزی سەربازی خۆی بپارێزێت، “كورد بۆ ئەوەی نەچەوسێندرێتەوە زۆرترین پێشمەرگەی دامەزراندووە. شیعەكان پێیان وا بوو وەزارەتی بەرگری لەدەستی ئەواندا نییە و مەترسیان لەسەرە، بۆیە حەشدی شەعبیان دروست كرد، كە ئەم چەكدارانە بە سوپای پاسدارانی ئێران دەچوێندرێت”.

زیاتر دەڵێ، “لە هەر كاتێكدا شەڕێكی ناوخۆیی لە عێراق دروست بێت، بە هیچ ناكوژێتەوە، هەر وڵاتێك هێزی سەربازی جیاجیای هەبێت، سەقامگیری سیاسی و ئابووری نابێت، گەشەی ئابووری پاشەكشە دەكات، سەقامگیری لە مەترسیدا دەبێت، هەمیشە فەرماندە سەربازییەكان بەدوای هاوكاری داراییدا دەگەڕێن بۆ هێزەکانیان، ئێستا بەرپرسانی سەربازی لە عێراق دەستانداوەتە بازرگانی و سەرمایەگوزاری. هەمیشە ئەوانەی چەكداریان هەیە باڵادەستن”، حاجی ڕەشید وای گوت.

لە بودجەی ئەمساڵی عێراق، “خەرجی نهێنی” بۆ هێزەکانی حەشدی شەعبی تەرخانکراوە، ڕوون نەکراونەتەوە چۆن و بۆچی خەرج دەکرێن، بەپاساوی ئەوەی بۆ مەبەستی ئاسایش و هەواڵگرین. خەرجییە نهێنییەکانی حەشدی شەعبی، نیشاندەرێکن بۆ فرەوانکردنی دەسەڵاتەکانی حەشدی شەعبی، لە بەرگرییەوە بۆ دەسەڵاتەکانی ئاسایش و هەواڵگری.

یەکەمجار حەشدی شەعبی، هاوتای سوپای عێراق کرایەوە و ئێستا، وەک هاوتای دەزگەی ئاسایشی نیشتمانی و هەواڵگری عێراق هەنگاودەنێت. وەک کیتاب ئەلمیزان توێژەری عێراقی، ڕوونی دەکاتەوە، “ئەوە، سەرەتای گۆڕینی دەسەڵاتی حەشدە بەرەو دەزگەیەکی ئاسایشی هاوتەریب لەگەڵ دەزگەی هەواڵگری عێراق و دەزگەی ئاسایشی نیشتمانی”.

ئەلمیزان نیگەرانییەکان ناشارێتەوە، “وا گریمانە دەکرێت دەسەڵاتی حەشد وەک وەزارەتی بەرگری و ناوخۆ بێت، ئەرکەکانیشی دەزانرێت. هیچ پاساوێک بۆ حەشدی شەعبی نییە، هەر کارێکی نهێنی ئەنجام بدات، چونکە ئەوە نیگەرانی دروست دەکات، بەتایبەتی لە ناوچە ئازادکراوەکانی ژێردەستی داعش، کە ئێستا لەژێر کۆنترۆڵی هێزەکانی حەشدن”.

لە ساڵی ٢٠١٦دا، ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، حەشدی شەعبی بە یاسایی کرد و مووچەی چەکدارەکانیان لەگەڵ مووچەی سەربازانی وەزارەتی بەرگری هاوتاکرا. هەرچەند دەبوو هێزەکانی حەشدی شەعبی، بەپێی سیستەمی لیوای سەربازی دابەش بکرێن، بەڵام لە واقیعدا هەر گرووپێکی چەکدار هێشتا بەناوی خۆی و پێوەندییە سیاسییەکانی خۆیەوە ماونەتەوە.

بودجەی سێ ساڵەی عێراق، لەسەر بنەمای نرخی بەرملێک نەوت بە ٧٠ دۆلار داڕێژراوە. بەو جۆرە، هەر دابەزینێک لە نرخی نەوت لەماوەی سێ ساڵی داهاتوودا، کورتهێنانی گەورە لە بودجەی وڵاتەکە دروست دەکات، “نەدەبوو یاساكە بۆ سێ ساڵ بووایە، چونكە قورسە پێشبینی نرخی نەوت بكەت بۆ سێ ساڵ، لەوانەیە نرخی نەوت بۆ ساڵانی ئایندە زۆر دابەزێت”، ڕێبوار ئەوڕەحمان ئەندامی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق وای گوت.

ئەو، دەڵێ “ئەم بودجەیە بەڵگەی ئەوەیە کە جوڵەی ئاوەدانكردنەوە لەم وڵاتە زۆر لەسەرخۆ و دواكەوتووە. عێراق لەبەردەم هەندێك مەترسی ڕاستەقینەدایە، وەكو بەبیابانبوون و گلدانەوەی ئاو بەتایبەت بۆ كشتوكاڵ و وەرزی گەرما كە لەناو یاساكە ڕەنگدەنەوەی نییە”.

یەك ترلیۆن دینار بۆ ئاوەدانكردنەوە داندراوە، كە بەشی هیچ ناكات، دوو ترلیۆن و نیو بۆ ئاوەدانكرنەوەی  ١٨ پارێزگا داندراوە، ئەوەش لەئاستی پێویستدا نییە

تەرخانکراوەکان بۆ ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدان لە بودجەی عێراقدا، لەلایەن بریکاری پێشووی وەزارەتی دارایی عێراق، بە “خۆڵکردنە چاوی خەڵک” لێکدانەوەی بۆ دەکرێت، “بودجەکە بە جۆرێك دارێژراوە، خۆڵكراوەتە چاوی خەڵك، لە هەندێك شوێن باس لە سندووقی ئاوەدانكردنەوە و گەشەپێدانی هەرێمەكان دەکات، بەڵام كاتێك سەیری ژمارەكان دەكەی شتێكی دی دەبینی، بۆ نموونە یەك ترلیۆن دینار بۆ ئاوەدانكردنەوە داندراوە، كە بەشی هیچ ناكات، دوو ترلیۆن و نیو بۆ ئاوەدانكرنەوەی  ١٨ پارێزگا داندراوە، ئەوەش لەئاستی پێویستدا نییە، تەنیا بۆ ئەوە بووە بڵێن ئێمە عێراق دەبوژێنینەوە”.

“ڕەنگە ئەمساڵ هیچ كێشەیەكی ئابووری بۆ عێراق دروست نەبێت، لەبەرئەوەی نرخی نەوت لەسەرووی ٧٠ دۆلارە و پارەیەكی زۆریش لە وەزارەتی دارایی هەیە، بەڵام لە ساڵانی داهاتوو كەمێك نرخی نەوت دابەزێت، حكوومەتی عێراق بەزۆر مووچەی پێدەدرێت. ئەمە خراپترین بودجەیە و عێراق دەخاتە قەیرانێكی داراییەوە”، نەبی وای گوت.