باجی ئەوروپییانە‌ و گوزەرانی ئەفریقییانە

زیرەك كەمال

دۆخ بەم شێوەیە بڕوات هیچ سەرمایەدار‌ و پارەدارێك لە هەرێمی كوردستان نامێنێت‌ و هەمووی لە دەست وەرگرتنی باج، بە پەلەپڕووزە لە هەرێم ڕادەكات.

هاووڵاتی ئاسایی كە هیچ جۆرە دەسەڵاتێكی نییە و باج هەناسە و بڕستی لێ بڕیوە، تووشی بارێكی سەخت و دژواری كردووە. وای لێ هاتووە، ئەگەر بە مەبەستی بۆنەیەكی كۆمەڵایەتی‌ و سەردانیش بچیتە یەكێك لە فەرمانگەكان، باجت لێوەردەگرێت. باجی ژینگە و ڕێگەوبان بە نموونە وەربگرین، ئادەی چیان کردووە بۆ ژینگە، ڕێگەوبانمان بوونەتە ڕێگای مەرگ.

دیارە باج لە وڵاتانی دیموكراسی‌ و پێشكەوتوودا ڕۆڵێكی گەورە و بنچینەیی دەبینێت لە بوژانەوە و بەهێزكردنی ژێرخانی ئابووری‌ و گەشەپێكردنی سیستەمی بەرهەمهێنان‌ و لەسەرپێ‌ وەستانی حكوومەت ‌و سیستەمی ئابووری وڵات‌، بگرە باج یەكێكە لە شافاكتەرەكانی پێشكەوتنی وڵات‌ و بوژانەوە لە هەموو ڕوویێكدا.

هەربۆیەش دەبینین كە هاووڵاتییان لە وڵاتانی پێشكەوتوو و دیموكراسی بەوپەڕی دڵگەرمی‌ و ڕەزامەندی‌ و پێخۆشحاڵبوون باجی خۆیان دەدەنە حكوومەت‌، بگرە نەك هەر دڵگران‌ و ناڕازی نین، بەڵكو پێشیان خۆشە، چونكە ئەوەی حكوومەت بەناوی باج لە هاووڵاتییان وەریدەگرێت لەسەر بنەمایەكی ڕوون‌ و شەفافە و بۆ ڕای گشتی بڵاوی دەكاتەوە. هەر لەسەر ئەم بنەمایەش خودی باجی وەرگیراو لە هاووڵاتییان لە ژێرخانی ئابووری‌ و دامەزراوە خزمەتگوزارییەكان سەرف دەكرێتەوە، بۆیەش هەر كاتێك هاووڵاتی‌ و تاك‌ و خەڵكی باج لێوەرگیراو نەیزانی‌ و زانیاری لەبارەی ئەو باجە نەبێت چی لێدێت‌ و دەچیتە كام گیرفان‌ و خەزێنە، وا دەزانن ئەمە سیستەمی باج نییە و بگرە ڕووتاندنەوەی خەڵكە.

ئاخر ناكرێت لە وڵاتێك سیستەمی باج بەشێوەیەك بێت خەڵكی هەراسان بكات‌ و وا هەست بكات كە ئەو چایەی دەیخواتەوە و ئەو پارووە نانەی دەیخوات باجی لەسەرە، كەچی كۆمەڵانی خەڵك وا هەست بكەن ئەو باجەی لێی وەردەگیرێت، هیچ ڕۆڵێكی نییە لە بوژاندنەوەی ئابووری‌ و ژیان‌ و گوزەرانی خەڵك. ئیدی ناكرێت ئەمە ناوی باجی لێ‌ ببینرێت‌، بەڵكو دەكرێت ناوی لێ‌ بنرێت سەرانە و پووشانە و سورانە، ئاخر لێرە بۆ دروستكردنی خانوویێك كە تیایدا نیشتەجێ‌ بیت یازدە جۆر باج وەردەگیرێت، بۆ دروستكردنی كارگەیەكی بچووك‌ و دانانی موەلیدەكی گەڕەك، كەركەدەنێك بەناوی بەرپرسی سیاسی دەبێتە برایەپشت و دەبێت بەشێك لەسەرمایەی خۆت بدەیە ئەو بەناو سیاسییە، ئەگەر لەوانەی سیاسی، تاقیكردنەوەی پێ‌ بكەی سفر لەسەر سەد دەهێنێت.

من كە ئێستا ئەم وتارە دەنووسم، لیستێكم لایە، كە لە دووسەد ‌و بیست ‌و پێنج كەس پێك دێت‌ و هەموویان دۆست‌ و ئاشنای منن لە دەست وەرگرتنی باج هەڵاتوون، ڕوویان لە بەغدا و ئیمارات كردووە. ئەگەر بێت‌ و باجوەرگرتن بەم شێوەیە لەسەر هاووڵاتییان بمێنێتەوە، كوردەواری گوتەنی ئەوەی دوو فلوسی لەخۆی زیاتری هەبێت، هەرێم بەجێ‌ دەهێڵێت‌ و لە وڵاتی تر سەرمایەگوزاری دەكات. داخەكەم هۆكارگەلێك هەن بۆ دابەزینی ئاستی ئینتیمای نەتەوەیی‌ و نیشتمانی لە كوردستان‌، یەكێك لەو هۆكارانە وەرگرتنی بێبەرنامە و ناڕوونییە لە سیستەمی باج.

برادەرێك گێڕایەوە گوتی لەو ماوەیە ویستم پڕۆژەیەك بە نووسراو بدەمە یەكێك لە فەرمانگەكان بە مەبەستی خزمەتكردن بەو فەرمانگە و منیش ڕووم لە فەرمانگەكە كرد. پێیان گوتم عەریزەیەكی لەگەڵ بنووسە (خولاسەی كەلام) تا پڕۆژەكەم گەیاندە سەرۆكی فەرمانگە، بە پوول‌ و شتی سەیر سەیر حەفتا هەزار دینارم ڕۆیشت. پرسیارەکە ئەوەیە، ئەوان لە باج ئەوروپییانە مامەڵە دەکەن و لە خزمەتگوزاریش نموونەی خراپترینن.