سیاسیشرۆڤه‌

لێدانی ئێران و كۆتایی عێراق

چارەنووسی هاوسەنگی هێز لە هەرێمی کوردستان

ململانێیە نێودەوڵەتییەكان لە جیهان بەگشتی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە تایبەتی، گەیشتووەتە ئاستێك، كە قۆناغێكی تر لە شەڕی سارد و پێشبڕكێی چەك دەستیپێكردووەتەوە، ئەو شەڕانەی لە ناوچەكەدا دەگوزەرێن، تاوەكوو ئێستا نەكەوتوونەتە خانەی شەڕەوە و بەشێكن لە پڕۆسەی دەستبادان و دەستشكاندنەوەی یەكتر، واتە بەشێكە لە سیاسەتی سەنگراندنەوە (الردع) و هەر لایەی دەیەوێت هێزی بازووی خۆی نیشان بدات، دووریش نییە ئەمە ببێتە سەرەتایی شەڕێكی هەرێمی و یەكلایكردنەوەی ئەو ڕكابەرییە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ڕێگەی هێزەوە، واتە دایساندنی شەڕێكی هەرێمی گەورە، لەلایەك بۆ باڵكردنی ڕووسیا و دوورخستنەوەی ئەوروپا لەوەی ببێتە گۆڕەپانێكی شەڕ، واتە ئێستا ئەمریكا و ئەوروپا دوو بژاردەیان لەبەردەمدایە، یان دەبێت ڕێگە بدەن، شەڕی ئۆكرانیا زیاتر پەرە بسەنێت و بەوەش ئەوروپا ببێتە گۆڕەپانی شەڕ، یاخود دەبێت تا بۆیان دەكرێت شەڕەكە بگوازنەوە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دیارە هەوڵەكانی ڕووسیا بۆ كۆنتڕۆڵكردنی حەوزی دەریای ناوەڕاست و ئابڵووقەدانی ئیسرائیل، لە ڕێگەی ئەو هێرشەی بزووتنەوەی حەماس لە 7ی ئۆكتۆبەر كردیە سەر ئیسرائیل ڕێگەی بۆ گواستنەوەی گۆڕەپانی شەڕەكە بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاسانتر كرد.
بۆ هەواڵ و زانیاری بەردەوام زێدپرێس لە تێلیگرام وەربگرە

 

هەڵوێستی ئێران و باڵە شیعییەكانی، واتە ئەو هێزە شیعییانەی دەكەونە ناو چوارچێوەی كەوانەی شیعییەوە، دەرفەتی بۆ ئیسرائیل و ڕۆژئاوا بەگشتی ڕەخساند، بۆ ئەوەی باڵی ئێران لە ناوچەكە بكەن و لە ڕێگەی ئەویشەوە ڕووسیا بگەڕێننەوە بۆ دۆخی بەر لە ساڵی 2014 و دەستی لە ناوچەكەدا ببڕن، بۆیە ئێستا دەتوانین بڵێین ئێران لەو ململانێیە خوێناوییەدا، نوێنەرایەتی بەرەی ڕۆژهەڵات، یاخود بە شێوەیەكی وردتر بەرەی ڕووسیا دەكات، بۆیە چاوەڕوانی ئەوە دەكرێت كە ڕووسیا بە هەموو شێوەیەك پاڵپشتی ئێران بكات و چەكی پێشكەوتووی بداتێ، بۆ ئەوەی ڕۆژئاوا لە پێشبڕكێێ چەك بسەنگرێنێتەوە، ئەو لێدانەی ئەم دواییە ئێران بۆ ئیسرائیل، بەشێكە لەو گەمە ترسناكە، ئێستا تۆپەكە لە گۆڕەپانی ئیسرائیلە و پەرچەكرداری ئەو وڵاتە بەرانبەر لێدانی ئێران لە ئان و ساتدایە، ئیسرائیل بۆ ئەوەی ئاسایشی نیشتمانی خۆی بپارێزێت، ڕێگە بە هیچ هێزێك نادات، كە هەیبەتی سەربازی ئەو تێكبشكێنێت، بۆیە گریمانەی ئەوە دەكرێت، پەرچەكرداری ئیسرائیل بۆ ئێران زۆر توندتر و سەختتر بێت و چەكی زۆر پێشكەوتووشی تێدا بەكاربێت، كە لە چاوەڕوانی نە ئێران و نە ڕووسیاشدا بێت.

 

ئەوەی لێرەدا پەیوەندی بە عێراق و هەرێمی كوردستانیشەوە هەیە، دیارە یەكێك لە ئامانجەكانی ئیسرائیل عێراقیشە، لەبەرئەوەی میلیشیا شیعییەكانی عێراق لەلایەك ڕاستەوخۆ خۆیان لە شەڕی ئیسرائیل و ئێران تێوەگلاندووە و ئەو وڵاتە بووەتە ئەو گۆڕەپانەی لێیەوە ڕۆكێت و فڕۆكەی بێفڕۆكەوان ئاڕاستەی ئیسرائیل دەكرێت، لەلایەكی تر بووەتە بەشێكی بەهێز لە كەوانەی شیعی و بەتەواوی كەوتووەتە ژێر  هەژموونی ئێران، بۆیە یەكێك لە ئەگەرە بەهێزەكان ئەوەیە لەگەڵ لێدانی ئێران، لە میلشیا و هێزە شیعییەكانی عێراقیش، دەتوانین بڵێین لە حەشدی شەعبی و هێزەكانی حەشدی شەعبی بدرێت، بەشێوەیەك بۆشاییەكی هێزی وا لە عێراق دروست بكات، هێزە سووننە نادیارەكان، ئەوانەی لە پشت پەردەوە كاردەكەن، بگەڕێنەوە سەر دەسەڵات و بەم چەشنە جارێكی تر ڕێگە بۆ دروستكردنەوەی عێراقێكی یەكگرتوو و بەهێز خۆشبكرێتەوە و شیعەش جارێكی تر ئەم دەرفەتی دەسەڵاتدارێتییە لە عێراق لە دەست بدات.

 

ئەو گۆڕانكارییانە ڕاستەوخۆ كاریگەرییان لەسەر هەرێمی كوردستان دەبێت، لەبەرئەوەی باڵێكی گەورەی هەرێم، واتە زۆرنی سەوز لە ژێر هەژموونی ئێراندایە و ڕۆڵی لە هاوسەنگی هێز لاواز دەبێت، ئەگەر لەو چەند ڕۆژەی بەر لە هەڵبژاردنەش ئەو پڕۆسە سەربازییە دژی ئێران و عێراق ئەنجام بدرێت، ئەوا كاریگەرییەكی بەرچاوی لەسەر ئەنجامەكانی هەڵبژاردن دەبێت، بەڵام ئەمە ئەوە ناگەیەنێت، كە ئەو گۆڕانكارییانە لە بەرژەوەندی زۆرنی زەرد دەبێت، لەبەرئەوەی ئەو هێزەی بە پاڵپشتی ئەمریكا و ئەوروپا لە عێراق دەسەڵات دەگرێتە دەست، كاری لە پێشینەی گەڕاندنەوەی سەروەرییە بۆ وڵاتەكەی، لەمەشدا ڕاستەوخۆ ڕووبەڕووی توركیا دەبێتەوە، كە ئەمە ڕێگە بۆ سازشكردنی عێراق و توركیا لەسەر هەرێمی كوردستان خۆشتر دەكات، كە ماوەیەكی زۆرە بەیەكەوە لە پشت پەردە كاری لەسەر دەكەن و دەیانەوێت شتێك بەناوی هەرێم نەهێڵن. دیارە ئەمەش ئەوەمان بۆ ڕوون دەكاتەوە كە چارەنووسی هەرێم نەك لە مەترسیدایە، بەڵكو بەم شێوەی ئێستا لە دوا ساتەكانی خۆیدا دەژیت، دامەزراندنەوەی حكوومەتێكی ناوەندی سووننە ڕێگە بۆ بەستنەوەی هەرێم بەشێوەیەكی تۆكمەتر بە بەغدا خۆشتر دەكات، كە ئێستا بەغدا زۆر بەمكوڕی دەستیپێكردووە و لە پەنای كێشەی مووچەی فەرمانبەراندا، كار بۆ ئەوە دەكا هەرێم ڕاستەوخۆ بە بەغدا ببەستێتەوە و بەردەوام دەزگاكانی هەرێم بێبەها و لەكار دەخات.

 

هەر چۆنێك بێت ئەو هێزە سەرەكییانەی هەرێم (پارتی و یەكێتی) زۆر ئەستەمە لە نەخشەی سیاسی نوێێ عێراقدا جێگەیان بكرێتەوە و لە ڕێگەی بەغداوە دەسەڵاتەكانیان لێدەسەنرێتەوە و ئەگەری ئەوە هەیە دواتریش بە بیانووی كۆمەڵێك تاوان كێشەیان بۆ دروست بكرێت و ڕاپێچی دادگا عێراقی و نێودەوڵەتییەكان بكرێن، ئەمە ڕێگە بۆ ئەوە خۆش دەكات هێزی نوێی تر لە هەرێم دەسەڵات بگرنە دەست و دامودەزگاكانی هەرێم لەژێر سەرپەرشتی حكوومەتێكی فیدڕاڵی دەسەڵاتەكانیان بۆ بگەڕێتەوە و لەژێر هەژموونی حزبەكان دەربهێنرێت.

 

ئەمانە هەمووی ئەوە دەسەلمێنن، ئەم چەند ڕۆژەی دادێت گۆڕانكاری زۆر قووڵ و جددی لەناوچەكە بەگشتی و عێراق بەتایبەتی بەڕێوە دەچێت و نەخشەی هاوسەنگی هێزی ناوچەكە بەتەواوی دەگۆڕێت.

د. کامەران مەنتک

نووسەر و ئەکادیمی

بابه‌تی په‌یوه‌ندیدار

سه‌رنجێک بنووسە

پۆستی ئەلیکترۆنییەکەت بڵاوناکرێتەوە. خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *

Back to top button