ئەو ڕۆژانە، زیاتر وەک ژمارەیەک یان گرووپێک لە خەڵکی مەدەنی، مامەڵە لەگەڵ کورد دەکرێت، کە لە دەرەوەی هەر دۆز و کارتێکەرییەکی سیاسی و نەتەوەیی، پێویستی بە کۆمەک و فریاگوزاریی مرۆیی هەیە، بەبێ ڕەچاوکردنی شوناسە نەتەوەییەکەی، وەک نەتەوەیەکی ستەملێکراو و خاک-داگیرکراو، کە بەزۆرەملێ خراوەتە ناو چوارچێوەی دەوڵەتێکی سەپێندراوەوە. بەو شێوەیەیش، دۆزی کورد لە دۆزێکی سیاسییەوە بۆ تەنیا دۆزێکی مرۆیی دەگۆڕدرێت.
بەیانیی ڕۆژی ١٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤، نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ بەشداریکردن لە ڕێوڕەسمی یادی کوژرانی محەمەد باقر حەکیم گەیشتە بەغدا. هەر لەو کاتەدا، مەراسیمی ڕادەستکردنەوەی ڕووفاتی ١٧٢ ئەنفالکراوی گەرمیان لە پزیشکی دادی بەغدا بەڕێوەدەچوو.
لەکاتێکدا تێکڕای کاربەدەستان و سەرکردە سیاسییەکانی عێراق لە مەراسیمی (شەهیدانی میحراب) ئامادەبوون، وەزیری تەندروستی عێراق و لە ئاستی هەرێمی کوردستانیدا سەرپەرشتیاری ئیدارەی گەرمیان و قایمقامی چەمچەماڵ وەکوو دەسەڵاتی هەرەباڵای کوردستان لە مەراسیمی ڕادەستکردنەوەی ڕووفاتی ئەنفالکراوان ئامادە بوون.
دیمەنێک لە مەراسیمی ڕادەستکردنەوەی ڕووفاتی ئەنفالکراوانی گەرمیان
نوێنەرە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان، لەپاڵ نوێنەرە سیاسییەکانی شیعە و سووننەی عێراقی، لە بەسیاسییکردنەوەی دۆزی عەرەبی عێراقی بەشداربوون، بەڵام بەشداریی لە ڕێوڕەسمی ڕادەستکردنەوەی ڕووفاتی ئەنفالکراواندا، کە نوێنەرایەتی جینۆسایدی گەلی کوردستان دەکات، ئامادەبوونێکی کارگێڕی و مرۆیی هەیە. ئامادەبوونە کارگێڕییەکە لە ئاستی قایمقامیەتدایە، تەنانەت تاکە وەزیرێکی هەرێمی کوردستان-لەناویاندا هەردوو وەزیری کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراون و وەزیری تەندروستی- کە ڕاستەوخۆ پێوەندیدارن بە دۆسیەکە، ئامادەی ڕێوڕەسمەکە نەبوون.
ئاستێکی دیکەی بەمرۆییکردن، خۆی لە بەشداری خانمی یەکەمی عێراق لە ڕێوڕەسمەکەدا دەبێنێتەوە.
لەکاتێکدا لەتیف ڕەشید سەرۆک کۆماری عێراق لە پشکی سیاسیی کورد، لە مەراسیمی شەهیدانی میحراب وەک تێکڕای کاربەدەستانی دیکەی سیاسی عێراق وتاری پێشکەش کرد، هاوسەرەکەی، کە دەبێت بە خانمی یەکەمی عێراق بە ڕووخسارێکی غەمگین و دوو چاوی گریاناوییەوە لە ڕێوڕەسمی ڕادەستکردنەوەی ئەنفالکراواندا ئامادەبوو.
ئەو دیمەنانە، نوێنەرایەتیی دۆخ و پێگەی کورد و هەرێمی کوردستان دەکەن.
سەرۆک کۆمارە کوردەکە، لە پێگەی نوێنەرایەتی سیاسییدا، بە ئامادەبوون لە ڕێوڕەسمی شەهیدانی میحرابدا، ڕەوایەتییەکی سیاسی بە دۆزێک دەبەخشێت کە بریتییە لە دۆزی شیعەی عێراقی، لە بەرانبەردا ئامادەبوونی خانمەکەی لە مەراسیمی ڕادەستکردنەوەی ڕووفاتی ئەنفالکراواندا، بریتییە لە بەمرۆییکردنی دۆسیەی ئەنفال-وەک نەریتێکی سیاسی، خانمانی یەکەمی وڵات- لە ڕۆڵی فریاگوزاریی مرۆییدا- دەردەکەون. ئەمە، دەرکەوتەیەکە لە پاشەکشەی گەورەی دۆزی سیاسیی کورد و داتەپینی بەرەو دۆزێکی مرۆیی.
نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێم، لەو وتارەی لە مەراسیمی (شەهیدانی میحراب)دا پێشکەشی کرد، بە ئاماژەدان بە دەرکردنی فەتوای حەرامکردنی شەڕی کورد و پێشمەرگە لەلایەن ئایەتوڵاکانەوە- موحسین حەکیم ١٩٦٥ و محەمەد باقر حەکیم ١٩٧٤- کە هیچی لێ شین نەبوو، “جگە لەوەی کە ئەو فەتوایانە جێگای گومانیشن”، لەگەڵ ئەوەشدا سەرۆکی هەرێم مەرجەعیەتی شیعەی عێراقی وەک پارێزەری نەک شیعە، بەڵکوو پارێزەری عێراق بە گەلی کوردستانەوە پێناسە کردەوە، بەو مانایەی کوردستانیش بەشێکە لە عێراق. سەرۆکی هەرێم، کە بە وشەیەکیش هەڵوەستەی لەسەر ئەنفال و جینۆسایدی گەلەکەی نەکرد، بەقوڵی لە خەریکی وەبەرهێنان بوو لە پڕۆسەی بەمرۆییکردنی دۆزی گەلی کورددا.
ئەو، وەک ئەوەی بیەوێت سۆزی خاوەن دەوڵەت و هەبووەکان بۆ دۆزێکی مرۆیی ببزوێنێت، گوتی “له‌به‌ر نەبوونی بودجە و مووچە لە هەرێمی کوردستان، فەرمانبەران و خەڵک لە دۆخێکی زۆر خراپدا دەژین”.
ئەوە، گوتارێکی هەژار و لە هەمان کاتیشدا خەمناکە، کاتێک لە گەورەترین پێگەی نوێنەرایەتیی سیاسی هەرێمی کوردستانەوە-سەرۆکی هەرێم- دۆزی گەلێکی جینۆسایدکراو نیشتمان داگیرکراو لە بودجە و مووچەدا کورت دەکاتەوە.
لە کۆتاییدا، نێچیرڤان بارزانی لەبری پێداگیری لەسەر هەر “ماف”ێک، “داوا”ی کرد لایەنە سیاسییەکان پشتیوان بن لە چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە، کە کێشەیەکی تەواو مرۆییە و هیچی دی.
بە “داواکاریکردن”ی مافەکانی گەلی کورد لە عێراق، بەخۆی شێوەیەکی دیکەی پاشەکشەیە لە دۆزە سیاسی و بەڵکوو لە خۆبەخاوەن-زانین.
بەو شێوەیە، بەداواکردن و بەداخوازیکردنی ماف، لە کورتترین پێناسەدا، پاشەکشەیە لە خۆبەخاوەنزانین. ئەوانەی داوا دەکەن، مەرج نییە مافیان هەبێت، مەرج نییە ئەوەی داوای دەکەن مافی ئەوانی بەسەرەوە بێت و هیی خۆیان بێت، بەڵکوو دەشێت هیی یەکێکی دیکە بێت و تۆ داوا بکەیت پشکێکت بداتێ؛ وەک سواڵکەرێک داوا لە هەبوویەک دەکات لەتە نانێکی بۆ دابین بکات. سواڵکەرەکە مافی بەسەر ئەو لەتە نانەوە نییە، بەڵام دەشێت لەڕووی مرۆییەوە هەبووەکە لەتێکی پێ ببەخشێت.
داواکاران هەمیشە نوێنەرایەتی پێگەیەکی لاواز دەکەن. بەگشتی پێگە لاوازەکە بەهۆی نەبوونی ماف یان بەهۆی خۆبەخاوەن-نەزانینەوە دروست دەبێت.
کورد و ئەزموونی سیاسی هەرێمی کوردستان لە پاشەکشەیەکی گەورەدان؛ گەڕانەوەیەک بۆ ساڵانی سەرەتای نەوەدەکان و پێکهێنانی یەکەمین پەرلەمان و کابینەی حکوومەت. ئەوکاتە، سەرکردە سیاسییەکانی کورد، داوایان لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکرد، وەک دۆزێکی سیاسی مامەڵە لەگەڵ کورد و هەرێمی کوردستان بکات، لەبری سەیرکردن و مامەڵەکردنی لەڕووی فریاگوزاری مرۆییەوە.
دداننان بە نوێنەرایەتیی شەرعی هەرێمی کوردستان کە خۆی لە پەرلەمان و حکوومەتی هەرێمدا دەبینییەوە، بازدان و پێشڤەچوونێکی گەورە بوو، لە دۆزێکی مرۆییەوە بۆ دۆزێکی سیاسی، لە ڕۆژێکدا کە ناوەندە نێودەوڵەتییەکان تەنانەت ئامادە نەبوون ئەو کۆمەک و هاوکارییانەی لەچوارچێوەی “فریاگوزاری مرۆیی” پێشکەشی گەلی کوردستانیان دەکرد، لە ڕێگەی پەرلەمان و حکوومەتی هەرێمەوە بیکەن، چونکە ئەوە دەبوو بە دانپێدانانێکی سیاسی، بەڵکوو بەشداریکردن بوو لە پێناسەکردنەوەی پرسی کورد لە پرسێکی مرۆییەوە بۆ پرسێکی سیاسی و نەتەوەیی.
دوای زیاتر لە ٢٠ ساڵ لە ڕووخانی ڕژێمی بەعسی عێراقی، پاش دانپێدانانی دەستووریی بە هەرێمی کوردستان و گەیشتن بە هەرێمێکی “فیدڕاڵیی دانپێدانراویی دەستووری”، دوای تەنانەت ئەنجامدانی ڕیفراندۆم بۆ سەربەخۆیی، دۆزە سیاسییەکەی کورد، بە جۆرێک و بۆ دۆخێک پاشەکشەی کردووە، کە مەگەر تەنیا بە قۆناغی ساڵانی یەکەمی دوای ڕاپەڕینەکەی ١٩٩١ بەراورد بکرێت.
تاکە جیاوازییەک ئەوەیە، ئێستا هەرێمی کوردستان هەرێمێکی دانپێدانراوی دەستوورییە، بەڵام لەهەمانکاتدا سەرکردە سیاسییەکانی، بەخۆیان بوون بە بەشێک لە پڕۆسەی لە سیاسییخستنی دۆزەکە و جارێکی دیکە بەمرۆییکردنەوەی.
